Dante - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 11

KHÚC XI

Vùng trời thứ tư - Mặt trời (tiếp theo).

Ôi, những cố gắng điên rồ của người trần

Và những biện luận nghèo nàn, thấp kém

Hướng đôi cánh của họ xuống thấp hơn.

⁴ Người chuyên luật học, kẻ chuyên y học

Kẻ chỉ chuyên tâm bán thánh, buôn thần

Người cai trị bằng mưu mô, bạo lực.

⁷ Kẻ lo trộm cắp, người lo bán buôn

Người vắt mình trong thú vui xác thịt

Kẻ lại chỉ thích cuộc sống an nhàn.

¹⁰ Trong khi đó, thoát khỏi mọi lo toan

Tôi cùng Bêatờrítsê trên cao ấy

Và được tiếp đón một cách vẻ vang.

¹³ Các linh hồn giờ đã trở lại chỗ

Mà họ đứng trong vòng nhảy trước kia

Họ đứng yên như ngọn nến trên giá.

¹⁶ Tôi nghe thấy một ánh sáng giữa vòng

Vẫn giọng đã nói với tôi lần trước

Giờ tiếp tục, tươi cười và rõ ràng:

¹⁹ “Tôi được thắp bằng ánh sáng của Ngài

Nhìn qua ánh sáng vĩnh hằng duy nhất

Thấy nguồn gốc những ý nghĩ của ngươi.

²² Ngươi đang thắc mắc và ngươi muốn tôi

Làm rõ ràng, bằng ngôn từ đơn giản

Phù hợp với trình độ hiểu của ngươi.

²⁵ Tôi đã nói lời: “Được nuôi nấng tốt”

Và: “Đời chắc gì có người thứ hai”

Ở đây cần phải rõ ràng phân biệt.

²⁸ Chúa Trời cai quản tất cả thế giới

Bằng sự khôn ngoan, mà con người trần

Đều bất lực, nếu nhìn sâu xuống đáy.

³¹ Người vợ đi được về phía người chồng

Là kẻ đã từng lớn tiếng kêu gọi

Kết hợp nàng với dòng máu linh thiêng.

³⁴ Để thêm tin và tỏ lòng trung thành

Nàng phong chức cho hai vị hoàng tử

Làm người hướng dẫn ở cả hai bên.

³⁷ Một cháy lên ánh sáng của Luyến thần

Còn người kia, bằng trí khôn trần thế

Đã sáng lên ánh sáng của Minh thần.

⁴⁰ Tôi sẽ nói về một trong số họ

Nhưng về một, là ca ngợi cả hai

Vì đích của họ đều về một chỗ.

⁴³ Giữa nơi nước sông Tupinô chảy xuống

Ngọn núi được người chân phúc Ubanđô

Chọn, có sườn đồi tốt tươi trải xuống.

⁴⁶ Ở Pêrugia có nóng và lạnh giá

Qua cổng mặt trời và ở đằng sau

Nôsêva, Guanđô chịu tai ương, nghiệt ngã.

⁴⁹ Trên đồi này, ở nơi hạ thấp bởi

Núi oằn mình, thì mặt trời hiện ra

Ở sông Hằng cũng mọc theo kiểu ấy.

⁵² Đừng gọi nơi này là Átsêxi

Vì như thế thì nói được quá ít

Phải Phương Đông thì mới chính xác kia.

⁵⁵ Vừng dương ấy mọc cũng chưa lâu lắm

Đã bắt đầu làm cho thế giới này

Thấy khích lệ bởi năng lực to lớn.

⁵⁸ Thời tuổi trẻ, người gây chiến với bố

Vì một phụ nữ mà chẳng bao giờ

Như cái chết, chẳng được ai mở cửa.

⁶¹ Trước tòa án tinh thần và trước bố

Người đã vui lòng kết hôn với nàng

Ngày lại ngày, càng yêu quí người đó.

⁶⁴ Nàng, khi không còn người chồng thứ nhất

Đã ở vậy trong hơn một nghìn năm

Buồn khổ, tối tăm, không yêu ai hết.

⁶⁷ Dù vẫn biết rằng trong mái nhà tranh

Nơi Amicờlatê sống, nàng không sợ

Kẻ đã làm cho thế giới kinh hoàng.

⁷⁰ Nàng đã từng rất dũng cảm, thủy chung

Khi Maria đã đứng lại ở dưới

Nàng và Giêsu trên thập ác khóc than.

⁷³ Nhưng để cho lời của tôi hiện rõ

Từ trước tới nay vốn rất tối tăm

Đây là Thánh Frăngxétcô và nghèo khổ.

⁷⁶ Sự hòa hợp những bộ mặt sung sướng

Tình yêu và những ánh mắt dịu dàng

Làm nảy sinh những ý nghĩ thánh thiện.

⁷⁹ Người đầu tiên, Bécnácđô đáng kính

Vội cởi giày chạy theo sự bình yên

Dù đã chạy, vẫn nghĩ mình quá chậm.

⁸² Ôi giàu có! Ôi tài sản thừa mứa!

Êgiđiô cởi giày, Xinvéctơrô cởi giày

Theo người chồng có người vợ yêu quí.

⁸⁵ Rồi người thầy, người cha rời bản quán

Cùng với nàng, cùng với cả gia đình

Khi ấy đã mang dây thừng đơn giản.

⁸⁸ Chẳng yếu hèn nào làm Người cúi xuống

Kể cả con của Piêtờrô Bécnácđô

Cả bộ dạng của Người đáng thương cảm.

⁹¹ Bày tỏ với Innôsenxiô như ông hoàng

Ý định của mình và đã nhận được

Cái ấn đầu tiên cho giáo phái mình.

⁹⁴ Xung quanh Người, đám con chiên nghèo khổ

Đã đông lên, và cuộc đời của Người

Ca ngợi vinh quang của Trời hơn nữa.

⁹⁷ Đấng chăn chiên với ý nguyện thần thánh

Sẽ được phong chiếc vương miện thứ hai

Bởi Ônôriô về ý tưởng vĩnh viễn.

¹⁰⁰ Trong niềm khát khao được tử vì đạo

Người và cả những tín đồ đi theo

Giảng cho một Quốc vương Kitô giáo.

¹⁰³ Khi nhận ra đám dân bất kham này

Khó cải tạo, ở lại cũng vô ích

Người đã về Ý đi hái trái cây.

¹⁰⁶ Trên mỏm đá giữa Têvêrô và Ácnô

Người nhận được từ Chúa chiếc ấn cuối

Và mang theo mình suốt hai năm trời.

¹⁰⁹ Khi Đấng cao cả đã lựa chọn Người

Muốn đưa Người lên trời để khen thưởng

Người khiêm tốn, xứng đáng được điều này.

¹¹² Người đã gửi lại phu nhân của mình

Cho các anh em, những người thừa kế

Và lệnh cho họ phải yêu quí nàng.

¹¹⁵ Bấy giờ linh hồn trong sáng của Người

Mới chịu ra đi trở về Vương quốc

Nhưng không muốn xác nằm trong quan tài.

¹¹⁸ Bây giờ hãy xem ai người xứng đáng

Để giúp cho Người giữ vững con thuyền

Của Thánh Pie theo con đường thẳng.

¹²¹ Đó là vị giáo trưởng, đặt cơ sở

Có người đi theo và nghe lời ông

Và biết rằng đã có tài sản quí.

¹²⁴ Nhưng đàn chiên của Người lại trở thành

Một bọn háu ăn và ham của lạ

Trên bãi cỏ khác chúng đi lang thang.

¹²⁷ Những con cừu cái càng xa người chăn

Càng đi lang thang mỗi con một chỗ

Thì khi về chuồng có ít sữa hơn.

¹³⁰ Cũng có những con chiên sợ nguy hiểm

Nép bên người chăn, nhưng chúng không nhiều

Một ít dạ, đủ áo choàng cho chúng.

¹³³ Nếu lời nói của tôi không quá kém

Và nếu ngươi đã chú ý lắng nghe

Thì nhớ lại điều tôi đã nói đến.

¹³⁶ Mong muốn của ngươi đã thỏa một phần

Nhận ra cái điều mà tôi nói trước

Và thấy một điều mà tôi đã thêm:

¹³⁹ “Được nuôi nấng tốt nên không bị lạc”.


CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XI

16. Một ánh sáng giữa vòng - đây là Tommaso d'Aquino (X, TĐ., X, 82-138).

25. Được nuôi nấng tốt - nghĩa là có được sự hoàn hảo từ bên trong (X, TĐ, X, 96).

26. Đời chắc gì có người thứ hai - nói về Salomone (X, TĐ., X, 109-114).

35-39. Phong chức cho hai vị hoàng tử - nói về việc nhà thờ phong chức cho Thánh Francesco, nồng nàn cháy lên như một Luyến thần (Serafino) và Thánh Domenico chói lọi hào quang trí tuệ như một Minh thần (Cherubino). Luyến thần và Minh thần (X, TĐ., XXVIII, 99-126).

40. Tôi sẽ nói về một trong số họ - tức sẽ nói về Thánh Francesco (1182-1126).

43-48. Giữa nơi nước sông Tupinô chảy xuống - giữa hai sông Tupino và Chiascio chảy từ trên núi xuống có ngọn núi được tu sĩ Ubaldo Baldassini chọn làm nơi tu hành. Nocera Umbra và Gualdo Tadino là hai thị trấn gần Perugia cùng chung một khí hậu. Câu: “Nôsêva, Guanđô chịu tai ương, nghiệt ngã” có nhiều cách giải thích khác nhau: 1) vì những cơn gió lạnh; 2) vì thuế nặng của các vua; 3) vì bạo lực của các bạo chúa.

50. Mặt trời hiện ra - tức Thánh Francesco sinh ra.

52. Ascisi là tên cũ của thành phố Assisi, quê hương của Thánh Francesco. Nếu gọi Thánh Francesco là mặt trời thì Assisi - phương Đông (Oriente).

59. Vì một phụ nữ - chỉ sự nghèo khổ.

61-63. Trước tòa án tinh thần và trước bố - theo truyền thuyết, bố của Francesco là Pietro Bernardone, một thương gia giàu có ở Assisi đã đưa ông ra tòa án của nhà thờ. Trước bố (trong nguyên tác bằng tiếng Latinh: coram patre) Francesco đã từ chối quyền thừa kế, cởi chiếc áo của mình đưa cho bố. Đây được coi là nghi lễ đi theo sự nghèo khổ.

64. Người chồng thứ nhất - chỉ Giêsu Christ.

68-69. Nơi Amicờlatê sống... - Amiclate, người đánh cá nghèo khổ trong trường ca “Pharsalia” của Lucano (V, 515-531) đã không hề sợ Cesare khi giữa đêm ông này vào nhà của Amiclate quát tháo.

72. Nàng và Giêsu trên thập ác khóc than - là bởi vì Giêsu, theo Kinh Thánh, bị đóng đinh trần truồng, không có gì trên người.

79. Bécnácđô đáng kính - Bernardo di Quintavalle, một người giàu có ở Assisi đã noi gương Francesco, chia tài sản của mình cho người nghèo.

83. Êgiđiô cởi giày, Xinvéctơrô cởi giày - Egidio và Silvestro là hai người đã đi theo Francesco.

93. Cái ấn đầu tiên cho giáo phái mình - Giáo hoàng Innocenzio III công nhận tạm thời Dòng tu của Thánh Francesco (năm 1210).

99. Ônôriô về ý tưởng vĩnh viễn - Giáo hoàng Onorio III công nhận vĩnh viễn Dòng tu của Thánh Francesco (năm 1223).

102. Giảng cho một Quốc vương Kitô giáo - năm 1219 Thánh Francesco đi sang Ai Cập và cố gắng thuyết phục Quốc vương Malek al Kamil theo Kitô giáo nhưng không thành công.

107-108. Người nhận được từ Chúa chiếc ấn cuối - theo truyền thuyết, trước khi chết hai năm, Thánh Francesco được ban ấn Giáo chủ (năm 1224).

117. Không muốn xác nằm trong quan tài - trước khi chết Thánh Francesco yêu cầu không dùng quan tài mà đặt thi thể trần truồng của ông vào lòng đất.

118. Người giữ vững con thuyền - tức Thánh Domenico.

119. Con thuyền của Thánh Pie - tức Nhà thờ.

139. Được nuôi nấng tốt nên không bị lạc - X, TĐ., X, 96.