Thần Khúc - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 17

KHÚC XVII

Vùng trời thứ năm - Sao Hỏa (tiếp theo).

Như chuyện Climênê, khi con trai hỏi

Về nguồn gốc, vì nó nghe bạn mình

Thì bố cần nghiêm khắc với con cái.

⁴ Tôi cũng như thế, vì tôi đã hiểu

Nhờ Bêatờrítsê và ngọn đèn thần

Mà tôi đã thay đổi được vị trí.

⁷ Cô nương của tôi nói: “Hãy để cho

Ngọn lửa ước mong của chàng rực cháy

Mang dấu ấn nội tâm chàng thoát ra.

¹⁰ Không phải để cho chúng tôi biết được

Điều gì mới, mà để chàng làm quen

Biết kêu khát để người cho uống nước”.

¹³ “Cội rễ thân thương, người đã lên cao

Hiểu nhân gian như chuyện một tam giác

Không thể nào chứa được hai góc tù.

¹⁶ Cũng như người thấy được sự ngẫu nhiên

Trước khi chúng xảy ra, nhìn thấy điểm

Nơi hiện diện tất cả mọi thời gian.

¹⁹ Khi cháu còn ở bên Viếcghiliô

Đi theo ngọn núi và đã chăm sóc

Những linh hồn nơi thế giới mịt mù.

²² Cháu đã nghe không ít lời rất nặng

Về tương lai ở phía trước đang chờ

Nhưng cháu tiếp nhận mà không né tránh.

²⁵ Cháu sẽ thỏa mãn được điều ước mong

Nếu được một vị hằng phúc chỉ dẫn

Vì mũi tên biết trước đi chậm hơn”.

²⁸ Tôi nói như thế với nguồn ánh sáng

Và như điều Bêatờrítsê mong

Ý muốn của tôi đã được thú nhận.

³¹ Không hề giống như những lời mập mờ

Mà bọn ngu ngốc thì thầm trước Chúa

Để mong Ngài tha hết tội lỗi cho.

³⁴ Tấm lòng ruột thịt đó trả lời tôi

Bằng những lời rõ ràng và chính xác

Vừa kín đáo, vừa điểm thêm nụ cười.

³⁷ “Cái có thể không nằm ở bên ngoài

Mà ở trong sách chép các sự việc

Và ở cả trong cái nhìn muôn đời.

⁴⁰ Tuy nhiên nó không mang tính cần thiết

Như điều phản ánh ở trong mắt nhìn

Về một con tàu đi trên dòng nước.

⁴³ Hay như khi bên tai ta văng vẳng

Hòa âm dịu dàng của đàn phong cầm

Theo ta, thời khắc của cháu đã đến.

⁴⁶ Như Ipôlitô phải đi khỏi Atênê

Vì mụ dì ghẻ độc ác phản trắc

Cháu cũng phải đi khỏi Phirenxe.

⁴⁹ Đó là điều mà người ta mong muốn

Những người cần việc đó sẽ làm ngay

Nơi hàng ngày Chúa bị đem ra bán.

⁵² Theo một thói thường, người ta đổ lỗi

Cho người bị hại, nhưng sự phục thù

Sẽ chứng tỏ ra đâu là lẽ phải.

⁵⁵ Cháu sẽ rời bỏ tất cả những gì

Yêu quí nhất, đó là mũi tên của

Cái cung lưu đày biệt xứ mang đi.

⁵⁸ Cháu sẽ nếm cay đắng một nỗi niềm

Miếng bánh ăn nhờ ở nơi đất khách

Khi bước chân lên xuống những bậc thang.

⁶¹ Nhưng cái đè nặng lên cháu lúc này

Là đám bạn xấu xa và ngu xuẩn

Cùng với chúng, cháu rơi xuống vực sâu.

⁶⁴ Bọn bất nhân, điên cuồng và tráo trở

Sẽ chống lại cháu, nhưng ít lâu sau

Bọn chúng sẽ đỏ mặt vì xấu hổ.

⁶⁷ Những hành động thú vật sẽ sáng tỏ

Đến một ngày cháu sẽ được vinh quang

Vì một mình một phái vào lúc đó.

⁷⁰ Nơi ở, nơi ẩn đầu tiên của cháu

Là ngôi nhà của một người Lômba

Gia huy là thang có chim thiêng đậu.

⁷³ Cháu sẽ có sự chở che như thế

Câu trả lời, câu hỏi giữa hai bên

Theo một trật tự không như thường lệ.

⁷⁶ Cháu sẽ gặp một nhân vật khác thường

Được sinh ra dưới một vì sao lớn

Khiến sự nghiệp của ông sẽ tiếng tăm.

⁷⁹ Nay thì thế gian còn chưa biết ông

Vì còn nhỏ, và thiên cầu muôn thưở

Xoay quanh ông chỉ mới có chín năm.

⁸² Khi Guátcô lừa Ngài Arigô

Thì sự coi thường bạc vàng, gian khó

Trong tài năng của ông đã hiện ra.

⁸⁵ Và sự nổi tiếng huy hoàng của ông

Cuối cùng sẽ được mọi người biết đến

Cả kẻ thù cũng không thể ngồi im.

⁸⁸ Cháu hãy tự hào những việc của ông

Biết bao người sẽ có cuộc đời mới

Giàu hay nghèo đều đổi số phận mình.

⁹¹ Hãy khắc ghi những gì ta nói đến

Nhưng im lặng...”, và người còn nói điều

Không thể tin, cả với người chứng kiến.

⁹⁴ Rồi người nói thêm: “Cháu của ta ơi

Đó là những điều mà ta báo trước

Vì những cạm bẫy sắp xảy ra rồi.

⁹⁷ Nhưng với đồng bào, cháu đừng ghen ghét

Vì cuộc đời cháu tương lai còn dài

Sau khi bọn phản trắc bị trừng phạt”.

¹⁰⁰ Hồn đã im lặng, báo cho tôi biết

Để thực hiện việc vạch ra đôi đường

Trên tấm vải đường đời tôi đang dệt.

¹⁰³ Tôi bắt đầu từ kẻ còn nghi vấn

Giờ tôi đã được lời khuyên của người

Mong muốn nghĩ và yêu thương ngay thẳng.

¹⁰⁶ “Thưa tổ phụ, thời gian đang thúc ngựa

Về phía cháu để cho cháu một đòn

Nếu cháu đi thì không còn gì cả.

¹⁰⁹ Nên cháu phải tự vũ trang cho mình

Để nếu phải rời quê hương yêu dấu

Thì những vần thơ của cháu vẫn còn.

¹¹² Dưới kia thế giới tận cùng khổ đau

Và rồi từ đỉnh núi cao xinh đẹp

Đôi mắt nàng đã đưa cháu lên đây.

¹¹⁵ Rồi từ ánh sáng nọ, ánh sáng này

Cháu biết nhiều điều mà nếu nói lại

Làm cho nhiều người không khỏi đắng cay.

¹¹⁸ Và nếu cháu là người bạn rụt rè

Của chân lý, chết đi giữa những kẻ

Sẽ gọi thời nay là thời cổ xưa”.

¹²¹ Ánh sáng, ở đó kho báu của tôi

Đang mỉm cười và nhấp nháy rực rỡ

Như chiếc gương vàng dưới ánh mặt trời.

¹²⁴ Rồi cất tiếng: “Một lương tâm vẩn đục

Vì lỗi lầm của mình hay của người

Sẽ cảm thấy lời cháu thật khắc nghiệt.

¹²⁷ Tuy nhiên, gạt đi những gì dối trá

Đưa giữa ban ngày điều cháu nhìn ra

Cho người ta gãi những nơi bị ngứa.

¹³⁰ Lời của cháu mới nghe thì cay đắng

Nhưng một khi đã tiêu hóa được rồi

Sẽ cung cấp dinh dưỡng cho cuộc sống.

¹³³ Tiếng kêu của cháu sẽ như ngọn gió

Thổi mạnh hơn vào những đỉnh núi cao

Cái vinh dự này sẽ là không nhỏ.

¹³⁶ Trên các thiên cầu, trên các đỉnh núi

Hay ở trong những thung lũng đau thương

Cháu sẽ gặp những linh hồn lừng lẫy.

¹³⁹ Vì linh hồn khi nghe sẽ không dừng

Và không tin tưởng trước một ví dụ

Có nguồn gốc từ bóng tối lãng quên

¹⁴² Hay một chứng cứ mà mắt không rõ”.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XVII

1-3. Như chuyện Climênê - Fetonte một hôm hỏi mẹ là Climenè để xem có đúng mình là con của Apollo hay không (vì đứa bạn là Epafo nói không phải). Bà mẹ trả lời đúng là con của Apollo, và để khẳng định điều này, Apollo đã cho con trai mượn xe mặt trời. Fetonte đi chệch đường, suýt làm cháy cả vũ trụ (X, ĐN., XVII, 107-108). Giove nổi giận giáng sét đánh chết Fetonte và nói làm bố phải biết nghiêm khắc với con (M., I, 748-775).

5. Ngọn đèn thần - chỉ Cacciaguida.

22-24. Cháu đã nghe không ít lời rất nặng - những lời mà Virgilio nói về tương lai của Dante trong các khúc X, XV của Địa ngục, và VIII, XII, XXIV của Tĩnh thổ.

46-47. Như Ipôlitô phải đi khỏi Atênê - Ippolito từ chối lời đề nghị tình ái với mụ dì ghẻ Fedra, bị mụ này đặt điều, kể tội của Ippolito với bố cậu là Teseo, ông này đuổi Ippolito đi khỏi Atene (Athens).

48-51. Đoạn này nói đến việc Giáo hoàng Bonifazio VIII năm 1300 âm mưu lật đổ chính quyền phe Trắng, lúc này Dante mới được bầu vào Hội đồng thị chính. Năm 1301, theo lời cầu viện của Giáo hoàng, quân Pháp tiến vào Firenze, phe Đen lưu vong trở về đàn áp trả thù, Dante phải lưu vong. Hai tuần sau đó, một bản án đưa lên giàn thiêu được đưa ra cho Dante.

61-66. Đoạn này nói về việc nhóm phe Trắng của Dante lập mưu trở về Firenze tháng 7 năm 1304 nhưng thời gian này Dante đã không tham gia. Việc trở về của phe Trắng bị thất bại, Dante bị công kích là hèn nhát.

71. Một người Lômba - đây là Bartolommeo della Scala, Lãnh chúa Verona, mất năm 1304.

76. Một nhân vật khác thường - đây là Cangrande della Scala, em trai của Bartolommeo, sinh năm 1291, cai trị Verona từ năm 1312 đến khi chết vào năm 1329.

82. Khi Guátcô lừa Ngài Arigô - Guasco, tức Giáo hoàng Clemente V (X, ĐN., XIX, 83-84) đón chào Arrigo, tức Henri VII (X, TĐ., XXX, 137) đến Italia, nhưng sau phản bội Henri VII (X, TĐ., 142-148).