Dante - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 30

KHÚC XXX

Vùng trời thứ mười – Vùng thiên thanh – Bông hồng Thiên đường.

Ước chừng cách sáu nghìn dặm xa xôi

Từ chúng tôi, giờ thứ sáu đã điểm

Thế giới nghiêng bóng mình xuống chân trời.

⁴ Bầu trời sâu thẳm bắt đầu rạng dần

Các vì sao thôi không còn chiếu sáng

Mà hạ xuống dần ở chốn xa xăm.

⁷ Người nữ tỳ mặt trời hiện rõ ràng

Hết vì sao này đến vì sao khác

Cả vì sao đẹp nhất cũng tắt dần.

¹⁰ Song song với đội thánh ca biểu diễn

Chung quanh cái điểm trục đã thắng tôi

Vây lấy cái dường như vây quanh chúng.

¹³ Khi ánh sáng đang tắt đi dần dần

Rồi tắt hẳn, thì tình yêu thúc giục

Tôi hướng mắt nhìn về phía cô nương.

¹⁶ Tất cả những gì đã nói về nàng

Cô đúc thành lời tôn vinh duy nhất

Thì cũng không đáng kể so với nàng.

¹⁹ Sắc đẹp của nàng vượt mọi chuẩn mực

Của người trần, và tôi tin chắc rằng

Chỉ Đấng sáng tạo mới cảm nhận hết.

²² Tôi xin thú nhận rằng tôi bất lực

Điều chưa từng thấy ở các nhà thơ

Khi họ viết bi kịch hay hài kịch.

²⁵ Như mắt yếu trước mặt trời, không khác

Khi hình dung đến nụ cười của nàng

Là hồn tôi vội vàng lìa khỏi xác.

²⁸ Từ ngày đầu được thấy gương mặt nàng

Trên cõi đời, cho đến giờ vẫn thế

Thơ của tôi vẫn theo bước chân nàng.

³¹ Nhưng từ nay tôi dừng việc kiếm tìm

Trong vẻ đẹp của nàng bằng thơ phú

Như nghệ sĩ thấy giới hạn của mình.

³⁴ Tôi phải đi tìm một tiếng nói nào

Mạnh mẽ hơn tiếng đàn tôi, để nói

Để kết thúc đề tài khó khăn này.

³⁷ “Chúng ta ra khỏi vùng trời lớn nhất –

Người dẫn đường hứng khởi, rồi tiếp lời –

Và đến vùng ánh sáng tinh khiết nhất.

⁴⁰ Ánh sáng trí tuệ tràn ngập yêu thương

Tình yêu chân chính ngập tràn vui sướng

Ngọt ngào hơn mọi êm ái dịu dàng.

⁴³ Ở đó chàng sẽ thấy hai đội quân

Của Thiên đường, và một trong cảnh tượng

Chỉ thấy trong ngày Phán xét cuối cùng”.

⁴⁶ Như một ánh chớp đánh vào thị giác

Rất bất ngờ, khiến mắt chẳng nhìn ra

Sự chuyển động của tất cả sự vật.

⁴⁹ Ánh sáng rực rỡ bao bọc lấy tôi

Trong một tấm màn che mỏng như vậy

Chỉ ánh sáng mà không nhìn thấy gì.

⁵² “Tình yêu đã giữ cho bầu trời này

Và luôn chào đón mọi người như vậy

Nó chuẩn bị nến cho ngọn lửa này”.

⁵⁵ Những lời ngắn gọn đó nói với tôi

Khiến tôi hiểu có sức mạnh nào đấy

Cho tôi vượt lên khả năng của tôi.

⁵⁸ Một thị lực mới đã được hồi phục

Như thể không có gì sáng tỏ hơn

Mắt tôi có thể tự bảo vệ được.

⁶¹ Một luồng sáng có hình một dòng sông

Rất lộng lẫy giữa hai bờ chiếu sáng

Mang bộ mặt kỳ diệu của mùa xuân.

⁶⁴ Trên dòng sông những tia lửa sáng rực

Bay khắp nơi rồi đậu lại trên hoa

Giống như vàng dát quanh viên hồng ngọc.

⁶⁷ Và khi như đã say mùi hương hoa

Những tia lửa bay về vực ánh sáng

Một tia bay vào tia khác bay ra.

⁷⁰ “Một ý muốn bùng cháy thôi thúc chàng

Muốn hiểu ý nghĩa những gì đã thấy

Nó càng tăng, em càng thích thú hơn.

⁷³ Nhưng chàng cần phải uống nước này đã

Để cho nỗi khao khát sẽ dịu đi” –

Mặt trời của đôi mắt tôi nói vậy.

⁷⁶ Rồi tiếp: “Dòng sông và những viên ngọc

Lên và xuống, tiếng cười của cỏ hoa

Là sự báo trước của điều sự thật.

⁷⁹ Không phải chúng tự mình chưa hoàn thiện

Mà sự khiếm khuyết là do ở chàng

Bởi chàng chưa có thị giác đủ mạnh”.

⁸² Giống như đứa bé vội vàng đi tìm

Bầu sữa mẹ, nếu nó thức dậy muộn

So với giờ giấc mà nó vẫn quen.

⁸⁵ Tôi cũng vậy, để làm cho mắt mình

Thành tấm gương hoàn hảo, liền cúi xuống

Soi vào sông, mong cho mắt sáng hơn.

⁸⁸ Nhưng khi mắt tôi thấy dòng nước trong

Thì trước đôi mắt của tôi, cứ ngỡ

Chiều dài sông đang biến thành vòng tròn.

⁹¹ Như gương mặt người đeo vào mặt nạ

Hiện ra khác hẳn, sau khi bỏ ra

Cái vẻ ngoài vay mượn như ta ngỡ.

⁹⁴ Tôi cũng thế, tia lửa và bông hoa

Trước mắt tôi biến thành người dự hội

Tôi thấy hai đội quân của nhà trời.

⁹⁷ Ôi vinh quang của Chúa mà tôi thấy

Và thắng lợi cao cả của triều đình

Hãy cho tôi nói lên điều đã thấy!

¹⁰⁰ Một ánh sáng đang soi tỏ ở trên

Cho những sinh linh do Người sáng tạo

Chỉ nhìn thôi là đã thấy yên bình.

¹⁰³ Ánh sáng đó mở rộng thành hình tròn

Rộng đến nỗi mà chu vi của nó

So với mặt trời cũng vẫn lớn hơn.

¹⁰⁶ Hình dáng của nó cho nó ánh sáng

Những tia sáng hội tụ ở đỉnh cao

Nơi phát ra sự sống và sức mạnh.

¹⁰⁹ Ở mé dưới, như một quả đồi nhỏ

Soi bóng trên mặt nước để ngắm mình

Được trang điểm bởi vô vàn hoa lá.

¹¹² Bao quát cả vùng ánh sáng xung quanh

Tôi thấy khoảng chừng hơn ngàn bậc đứng

Tất cả mọi người trở lại phía trên.

¹¹⁵ Nếu bậc thấp mà còn chứa được nhiều

Ánh sáng thế thì ở những cánh cuối

Của bông hồng này rộng đến mức nào?

¹¹⁸ Nhưng tôi không quan tâm về phương diện

Chiều rộng, chiều cao, mà chỉ quan tâm

Đến chất và lượng của niềm vui sướng.

¹²¹ Việc gần hay xa không thành vấn đề

Vì ở đây Chúa trị vì trực tiếp

Nên luật tự nhiên đâu tác dụng gì.

¹²⁴ Trái tim vàng của bông hồng muôn đời

Đang nở hoa và tỏa hương thơm ngát

Ca mùa xuân bất diệt của mặt trời.

¹²⁷ Dù muốn nói nhưng tôi giữ im lặng

Cô nương tôi liền nói: “Chàng xem kìa
Dàn đồng ca áo trắng thật là lớn!

¹³⁰ Hãy xem vùng trời rộng lớn biết bao

Nhưng các chỗ hầu như đã có chủ

Chỉ còn chờ một ít vị nữa thôi.

¹³³ Chỗ ngồi long trọng mà chàng đang nhìn

Ở đó đã sẵn một chiếc vương miện

Trước khi chàng sẽ tham dự tiệc mừng

¹³⁶ Ở đó Hoàng đế Enricô sẽ ngồi

Mà dưới trần Ngài đã định đến để

Phục hưng nước Ý trước khi qua đời.

¹³⁹ Lòng tham mù quáng mê hoặc con người

Khiến cho nó giống như một đứa trẻ

Đang đói mà lại đuổi bà vú nuôi.

¹⁴² Và kẻ đứng đầu Tòa thánh lúc ấy

Không đi cùng một đường với nhà vua

Mà công khai hay bí mật chống lại.

¹⁴⁵ Nhưng hắn không ngồi lâu ở Tòa thánh

Hắn bị ném xuống, chôn ngược đôi chân

Mà tên Ximông đã rất xứng đáng

¹⁴⁸ Và đẩy gã Alanha xuống sâu hơn”.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XXX

1-6. Đoạn này có nghĩa: “Nếu giờ thứ sáu, tức giữa ngày, đang ở cách chúng tôi sáu nghìn dặm, hơn một phần tư vòng quả đất (khoa học thời Dante tính vòng quả đất bằng 20400 dặm), thì nghĩa là khoảng sau một giờ nữa mặt trời sẽ mọc”.

7. Người nữ tỳ của mặt trời - tức bình minh.

37. Chúng ta ra khỏi vùng trời lớn nhất - tức ra khỏi vùng trời thứ chín (Động lực đầu tiên), vùng trời lớn nhất.

39. Và đến vùng ánh sáng tinh khiết nhất - tức Empireo, vùng thứ mười, vùng thiên thanh của Chúa, của thiên thần và những linh hồn hằng phúc.

43. Hai đội quân - những thiên thần và những linh hồn hằng phúc.

73-74. Nhưng chàng cần phải uống nước này đã - nghĩa là: “Chàng cần nhìn chăm chú vào dòng sông đang tỏa sáng kia để chuẩn bị cho thị giác sẽ xua đi cơn khát của chàng "muốn hiểu ý nghĩa những gì đã thấy” (câu 71).

78. Là sự báo trước của điều sự thật - nghĩa là bây giờ Dante cảm thấy mọi thứ đều khác: “chiều dài sông đang biến thành vòng tròn” (câu 90); “tia lửa và bông hoa/ trước mắt tôi biến thành người dự hội” (câu 92-93) vv.

131-132. Chỉ còn chờ một ít vị nữa thôi - hai câu này, Dante muốn nói đến sự sa ngã của loài người, đồng thời thể hiện niềm tin của thời Trung cổ về một ngày tàn sắp đến của thế giới.

137. Hoàng đế Enricô - tức Enrico VII di Lussemburgo (1275-1313), được bầu làm Hoàng đế Đức năm 1308, năm 1311 được nhận vương miện Đại đế La Mã. Dante hy vọng Enrico VII có thể dẹp bỏ các phe phái đối địch và chấn hưng Italia nhưng ông đã chết trong một trận đánh năm 1313.

142-148. Và kẻ đứng đầu Tòa thánh lúc ấy - chỉ Giáo hoàng Clemente V (X, ĐN., XIX, 83-84), lúc đầu đồng tình với Enrico VII nhưng sau phản bội và cũng chết sau Enrico VII tám tháng và “bị ném xuống, chôn ngược đôi chân”, nơi “thầy pháp Ximông” (X, ĐN., XIX, 1) bị chôn “và đẩy gã Alanha xuống sâu hơn” - tức Giáo hoàng Bonifazio VIII, quê ở Alanha (X, ĐN., XIX, 52-57).