Dante - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 29

KHÚC XXIX

Vùng trời thứ chín hay Động lực đầu tiên (kết thúc).

Khi hai người con của Latôna

Bao phủ bởi Bạch dương và Thiên Xứng

Cùng cắt ở điểm giữa chân trời kia.

⁴ Thời điểm thiên đỉnh giữ thế cân bằng

Và thời điểm khi bán cầu thay đổi

Cả hai cùng rời chiếc thắt lưng chung.

⁷ Khi đó với một vẻ mặt tươi cười

Cô nương im lặng và nhìn chăm chú

Vào cái điểm trục đã chiến thắng tôi.

¹⁰ Rồi nàng bảo: “Dù chàng không yêu cầu

Em vẫn nói điều chàng thích, vì thấy

Nơi hòa nhập “khi nào” và “ở đâu”.

¹³ Không phải để tốt hơn, vì như vậy

Là vô nghĩa, nhưng để ánh sáng này

Chiếu sáng lên, cần nói: “Ta tồn tại”.

¹⁶ Sự vĩnh hằng ngoài thời gian, giới hạn

Như Người muốn, thì tình yêu đời đời

Đã làm nảy nở những tình yêu mới.

¹⁹ Tình yêu trước đó đã từng có mặt

Trong cơn mê, sau đó Chúa băng qua

Không “trước”, không “sau” ở trên mặt nước.

²² Hình thức, vật chất, kết dính và rời

Sinh ra vật thể không có khiếm khuyết

Như ba mũi tên từ cung ba dây.

²⁵ Giống như pha lê, hổ phách hay kính

Một tia sáng từ chỗ nó đi vào

Tới chỗ đến, không có sự ngắt quãng.

²⁸ Vậy, ba hình thái của Đấng sáng tạo

Được rót ra và chiếu sáng bất ngờ

Mà chỗ bắt đầu không được phân rõ.

³¹ Thứ tự và sự sáng tạo vật thể

Cả những vật ở thế giới đỉnh cao

Do một hành động tinh khiết mà có.

³⁴ Tiềm năng nguyên vẹn ở phần thấp nhất

Mối liên hệ ở giữa không tách rời

Và hành động với vật chất bện chặt.

³⁷ Thánh Giêrôminô đã khẳng định là

Các thiên thần có từ nhiều thế kỷ

Trước khi phần còn lại được tạo ra.

⁴⁰ Chân lý đó còn ở nhiều chỗ khác

Do các thầy giảng của Đức Thánh Linh

Nếu xem kỹ, chàng sẽ nhận thấy được.

⁴³ Với suy luận cũng thấy được một phần

Vì không thể chấp nhận lâu như thế

Mà sự hoàn thiện thực sự thì không.

⁴⁶ Giờ chàng đã biết ở đâu, khi nào

Và ra sao, các thiên thần được tạo

Đã thỏa mãn cơn khát cả ba điều.

⁴⁹ Và đến hai mươi chàng chưa kịp đếm

Thời gian đó, một bộ phận thiên thần

Đã làm cho cả vũ trụ rối loạn.

⁵² Một bộ phận ở lại, bắt đầu làm

Cái việc họ thích, và như chàng thấy

Chẳng bao giờ họ ngừng nhảy xoay vòng.

⁵⁵ Nguyên nhân sa ngã là tính kiêu ngạo

Đáng ghét của kẻ đã từng gặp chàng

Bị ép bởi sức nặng của thế giới.

⁵⁸ Những thiên thần ở đây rất khiêm tốn

Họ được tạo ra bởi Đấng nhân từ

Ngài cho họ có khả năng cảm nhận.

⁶¹ Vì thế mà được nâng cao thiên cảm

Bởi ân huệ cùng với công đức riêng

Khiến họ có ý chí và kiên định.

⁶⁴ Đừng hoài nghi, mà tin rằng ân sủng

Theo công đức sẽ từ dưới đi lên

Đến tình yêu mở rộng lòng tiếp nhận.

⁶⁷ Nếu chàng đã tiếp nhận điều em nói

Giờ tiếp cận Hội đồng thiên thần này

Chàng tự suy ngẫm không cần giúp đỡ.

⁷⁰ Nhưng trong trường học ở nơi trần thế

Người ta dạy rằng bản chất thiên thần

Có đủ lý trí, mong muốn, trí nhớ.

⁷³ Em sẽ nói để cho chàng thấy rõ

Chân lý mà dưới đó người ta lầm

Nên mới giảng dạy cho trò như thế.

⁷⁶ Những thực thể này vui được thấy Chúa

Họ không còn nhìn gì khác ngoài Ngài

Và không có gì che dấu được Chúa.

⁷⁹ Vì vậy cái nhìn không bị ngăn cản

Bởi vật nào khác và họ chẳng cần

Phải nhớ lại ý niệm đã xa hẳn.

⁸² Vì vậy dưới đó không ngủ vẫn mê

Khi tin hoặc không mình nói sự thật

Như thế sai lầm và xấu hổ hơn.

⁸⁵ Ở dưới đó con người không chỉ theo

Một con đường triết lý, mà ham hố

Vẻ bề ngoài, để nó lôi kéo đi.

⁸⁸ Nhưng điều này được dung thứ ở đây

Ít coi thường hơn, khi mà Kinh Thánh

Bị xuyên tạc, hoặc để hàng thứ hai.

⁹¹ Người ta không biết tốn bao xương máu

Để truyền bá Kinh Thánh ra thế gian

Để đền đáp tình yêu thương của Chúa.

⁹⁴ Vì danh tiếng, mỗi người theo một hướng

Bịa đặt, chú giải theo cách của mình

Trong khi đó Kinh Phúc Âm im tiếng.

⁹⁷ Có người khẳng định khi Giêsu chết

Mặt trăng lùi lại bóng tối xen vào

Giang rộng giữa mặt trời và trái đất.

¹⁰⁰ Hắn nói dối, đó là do nhật thực

Và chung cho cả người Tây Ban Nha

Người Ấn Độ, cũng như người Do Thái.

¹⁰³ Phirenxe không nhìn Lapi, Binđi

Bằng chuyện hoang đường từ trên bục giảng

Rồi tung ra khắp nơi cả năm trời.

¹⁰⁶ Do vậy mà những con chiên ngu đần

Từ bãi chăn trở về chỉ no gió

Sự mù quáng không chuộc lại lỗi lầm.

¹⁰⁹ Giêsu không bảo tu sĩ của mình:

“Hãy rao giảng điều ngu cho thế giới”

Mà cho họ một giáo lý vững vàng.

¹¹² Giáo lý đó vang lên từ miệng họ

Và trong cuộc chiến đốt lên Đức tin

Họ biến Phúc Âm thành khiên và giáo.

¹¹⁵ Nay người ta giảng đạo bằng trò hề

Và đùa cợt cho người ta cười lớn

Tất cả đều ổn, khi mũi phồng to.

¹¹⁸ Nhưng một con chim nấp trong áo choàng

Nếu ai nhìn thấy thì họ sẽ hiểu

Lỗi lầm đã được thả vào lòng tin.

¹²¹ Là bởi vì trí tuệ họ yếu đuối

Người ta tin bất cứ dối gian nào

Hứa hẹn nào người ta đều kéo tới.

¹²⁴ Lợn của Thánh Antôniô béo như thế

Nhiều kẻ khác còn bẩn hơn lợn này

Chúng thanh toán bằng những đồng tiền giả.

¹²⁷ Nhưng ta đã đi quá xa vấn đề

Chàng hãy đưa mắt nhìn con đường thẳng

Để cho đường đi khớp với thì giờ.

¹³⁰ Các thiên thần phát triển nhanh quá mức

Về số lượng, đến nỗi chẳng lời nào

Hay trí tuệ của người trần theo kịp.

¹³³ Nếu chú ý điều Đanien đã nói

Chàng thấy con số mà ông nêu ra

Thì con số chính xác còn được giấu.

¹³⁶ Ánh sáng đầu tiên chiếu sáng tất cả

Được đón nhận bằng nhiều cách khác nhau

Tùy sự huy hoàng mà Người lan tỏa.

¹³⁹ Từ đó suy ra, vì tình đi theo

Trí tuệ, nên sự đam mê của nó

Cũng cháy lên hay tàn lụi khác nhau.

¹⁴² Chàng thấy sự rộng lớn và vĩ đại

Bản thể vĩnh hằng khi đã tạo ra

Bao tấm gương, Người đã tự chia nhỏ

¹⁴⁵ Mà vẫn cứ là một, như trước kia”.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XXIX

1-6. Khi hai người con của Latôna... - ý nói Mặt trời (Apollo) ở trong chòm sao Bạch dương, còn Mặt trăng (Diana) ở trong chòm sao Thiên xứng. Sau đấy mặt trời lặn xuống phía sau đường chân trời, còn mặt trăng thì cũng mọc ra từ đường chân trời mà theo cách nói của Dante là “cả hai cùng rời chiếc thắt lưng chung”.

12. Nơi hòa nhập “khi nào” và “ở đâu” - Dante muốn biết các thiên thần được tạo ra “khi nào, ở đâu và ra sao” (câu 46-47).

22-24. Như ba mũi tên từ cung ba dây - nghĩa là Chúa ba ngôi có ba vẻ: đấy là hình thức (forma - thuật ngữ của triết học kinh viện), vật chất (materia) và chất kết dính và rời (congiunte e purette) - để gắn kết hoặc tách biệt hình thức với vật chất.

37. Thánh Giêrôminô - San Geronimo (347-420), linh mục Kitô giáo, nhà thông thái, người dịch Kinh Thánh ra tiếng Latinh.

41. Các thầy giảng của Đức Thánh Linh - chỉ các tác giả của Cựu Ước và Tân Ước.

46-47. Nghĩa của đoạn này: giờ thì chàng đã biết: ở đâu, khi nào và các thiên thần được tạo ra sao: “ở đâu” – “ở thế giới đỉnh cao” (câu 32), nghĩa là ở Empireo; “khi nào” – “các thiên thần có từ nhiều thế kỷ/ trước khi phần còn lại được tạo ra” (câu 38-39); “được tạo ra sao” - "do một hành động tinh khiết mà có” (câu 33).

56-57. Kẻ đã từng gặp chàng - chỉ Lucifero ở dưới Địa ngục.

103-104. Lapi và Bindi - lối nói rút gọn từ Jacopo và Ildebrando, là những tên gọi phổ biến ở Firenze thời Dante.

117. Mũi phồng lên - ý chế nhạo người giảng đạo kiêu căng về sự rao giảng của mình.

118-120. Con chim nấp trong áo choàng - ý nói con quỉ ẩn trong trái tim giả dối của người giảng đạo.

124-126. Lợn của Thánh Antôniô - ở chân của Thánh Antonio có hình con lợn, biểu tượng của con quỉ bị thất bại và những tu sĩ được ăn thịt lợn nuôi ở tu viện. Beatrice muốn nói rằng: nhiều kẻ tu hành còn bẩn hơn lợn vì những hành động bỉ ổi của họ.

133-135. Nếu chú ý điều Đanien đã nói - Daniel đã nói trong Kinh Thánh như vầy: “Từ trước nhan Người, một sông lửa cuồn cuộn chảy ra. Ngàn ngàn hầu hạ Người, vạn vạn túc trực trước Thánh Nhan” (Đanien, VII, 10), còn Dante thì lại muốn biết về một số lượng cụ thể.