Dante - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 2

KHÚC II

Vùng trời thứ nhất – Mặt trăng.

Hỡi các bạn trên con thuyền độc mộc

Vì mong muốn nghe mà đã bơi theo

Con tàu của tôi vừa đi vừa hát.

⁴ Hãy quay lại với bến bờ của bạn

Đừng tin gì vào sóng gió khơi xa

Hãy ở lại để không lo lạc hướng.

⁷ Dòng nước tôi lướt đi, chưa ai cùng

Minécva thổi gió, Apôlô dẫn lối

Chín nàng thơ chỉ lối các Hùng tinh.

¹⁰ Các bạn là số ít người được chọn

Từng muốn bánh mỳ của các thiên thần

Mà người ta ăn không bao giờ chán.

¹³ Các bạn có thể vươn ra biển lớn

Đi theo vệt nước của con tàu tôi

Trước khi mặt nước trở nên phẳng lặng.

¹⁶ Những con người vinh quang đến Côncô

Thấy Jaxông thành dân cày ở đấy

Không ngạc nhiên như bạn thấy bất ngờ.

¹⁹ Nỗi khát khao bẩm sinh và muôn đời

Thấy Vương quốc của Ngài đã cuốn hút

Chúng tôi giống như vòng quay của trời.

²² Bêatờrítsê vẫn nhìn lên trời xanh

Tôi nhìn nàng, có lẽ chỉ khoảnh khắc

Đủ để cho một mũi tên rời cung.

²⁵ Tôi như bay đến giới hạn diệu kỳ

Nó thu hút cái nhìn và trí tuệ

Nàng đã nhìn vào ý nghĩ của tôi.

²⁸ Với một vẻ vui tươi và xinh đẹp

Nàng nói: “Hãy tạ ơn Đức Chúa Trời

Người hòa ta cùng vì sao thứ nhất”.

³¹ Dường như đám mây bao bọc chúng tôi

Trong suốt, vững chắc, dày và nhẵn bóng

Như kim cương được mặt trời chiếu vào.

³⁴ Ở bên trong viên ngọc trai muôn thuở

Giống như nước, đã tiếp nhận chúng tôi

Mà tia sáng không thể nào qua nổi.

³⁷ Nếu tôi còn xác thì không hiểu được

Một dung tích – dung tích khác lồng vào

Như thân xác lại nhập vào thân xác.

⁴⁰ Khao khát trong ta cháy bừng như lửa

Nhìn cái Bản thể không thể nhận ra

Bản chất ta hòa nhập vào với Chúa.

⁴³ Trên cao kia, ta thấy điều phải tin

Không được chứng minh nhưng ai cũng biết

Và phải thừa nhận chân lý đầu tiên.

⁴⁶ Tôi trả lời: “Cô nương ơi, với lòng

Tôn kính nhất, xin tạ ơn người đã

Đưa tôi ra khỏi thế giới nhân quần.

⁴⁹ Nhưng hãy cho biết về vết sẫm kia

Trên thiên thể này, khiến người trần thế

Bày đặt ra sự tích về Cainô?”

⁵² Nàng hơi mỉm cười khi trả lời tôi:

“Nếu ý kiến của người trần lầm lẫn

Vì chìa khóa giác quan không mở ra.

⁵⁵ Từ nay mũi tên của sự ngạc nhiên

Sẽ không tấn công nữa, nếu chàng biết

Lý trí có hạn sau các giác quan.

⁵⁸ Nhưng chàng nghĩ sao, hãy cho em biết?”

Tôi trả lời: “Sự khác nhau ở đây

Đó là do chất liệu lỏng hay đặc”.

⁶¹ Nàng nói: “Chàng sẽ thấy điều chàng tin

Chìm ngập trong sai lầm, hãy chịu khó

Nghe lập luận của em, sẽ rõ ràng.

⁶⁴ Vòm thứ tám, ánh sáng nhiều sắc màu

Là do chất và lượng của ánh sáng

Nên hiện ra với những vẻ khác nhau.

⁶⁷ Nếu chất lỏng hay đặc là nguyên nhân

Thì một tính năng thuộc về tất cả

Sự chiếu sáng nhiều hơn, ít, hoặc bằng.

⁷⁰ Sự khác nhau sinh ra sự khác nhau

Sự bắt đầu căn bản, mà chàng nghĩ

Là bắt đầu của tất cả bằng nhau.

⁷³ Nếu chất liệu lỏng đúng là nguyên nhân

Của những điểm tối mà chàng tìm hiểu

Thì mặt trăng thiếu chất liệu dần dần.

⁷⁶ Hay như một thân xác được tạo thành

Từ nạc và mỡ, vậy thân xác đó

Có những lớp khác nhau ở bên trong.

⁷⁹ Nếu đó là về trường hợp thứ nhất

Sẽ thấy trong nhật thực, ánh mặt trời

Xuyên mặt trăng, như vật thể trong suốt.

⁸² Nếu không thế, thì trường hợp thứ hai

Và nếu như em phản bác được nó

Thì chứng tỏ là lý của chàng sai.

⁸⁵ Nếu chất lỏng đó không thể xuyên qua

Nghĩa là phía sau có gì ngăn cản

Không cho cái ngược với nó đi qua.

⁸⁸ Khi tia mặt trời chiếu vào tấm kính

Rồi phản chiếu lại giống như sắc màu

Vì có lớp chì ở sau tấm kính.

⁹¹ Chàng sẽ bảo rằng cái tia sáng kia

Có vẻ tối hơn so với điểm khác

Vì chiếu đến từ một điểm ở xa.

⁹⁴ Để tự giải thoát khỏi điều phản bác

Chàng hãy làm một thí nghiệm giản đơn

Vốn là nguồn gốc của nhiều khoa học.

⁹⁷ Lấy ba tấm gương, và đặt hai tấm

Cùng khoảng cách bằng nhau trước mặt chàng

Tấm thứ ba thì đặt xa hơn hẳn.

¹⁰⁰ Một nguồn ánh sáng phía sau lưng chàng

Chiếu vào các tấm gương rồi trở lại

Phía sau chàng sau khi chiếu vào gương.

¹⁰³ Ánh sáng phản chiếu từ tấm gương xa

Không rộng bằng nhưng chàng sẽ nhận thấy

Là cả ba đều chói sáng như nhau.

¹⁰⁶ Dưới sức nóng của các tia mặt trời

Dù không giữ được màu và độ lạnh

Tuyết vẫn ở trong thể trạng vậy thôi.

¹⁰⁹ Chàng cũng vậy, trí lực bớt một phần

Nhưng em chiếu vào một ánh sáng mới

Thì nhãn quan chàng sẽ sáng ngời hơn.

¹¹² Dưới bầu trời của bình yên thần thánh

Có một vật chuyển động theo tính năng

Tạo sức mạnh cho những gì chứa đựng.

¹¹⁵ Bầu trời tiếp có bao vì tinh tú

Các vật tạo thành bản chất khác nhau

Khác với nó, nhưng chứa đựng trong nó.

¹¹⁸ Cũng như thế, với những bầu trời khác

Bố trí bằng những vật được tạo ra

Tùy theo nguồn gốc và theo mục đích.

¹²¹ Chàng thấy đó, những tầng trời gần lại

Vận động từ bậc nọ lên bậc kia

Tiếp nhận từ trên, tác động xuống dưới.

¹²⁴ Chàng để ý, em đi theo con đường

Để tới chân lý mà chàng mong muốn

Để chàng biết tự vượt qua chỗ nông.

¹²⁷ Lực và chuyển động của tinh cầu thiêng

Phải lấy từ động lực được ban phước

Như cách quai búa của bác thợ rèn.

¹³⁰ Bầu trời có biết bao vì tinh tú

Do thúc đẩy từ tâm sâu bên trong

Làm nó chuyển động và tạo dấu ấn.

¹³³ Và như linh hồn trong cát bụi trần

Do những bộ phận khác nhau hợp lại

Thích ứng với những mục đích của mình.

¹³⁶ Như vậy, trí năng phát triển và được

Nhân lên nhiều lần nhờ các vì sao

Và vận động trên cơ sở thống nhất.

¹³⁹ Tính năng đó có liên kết khác nhau

Với vật thể quý báu và hoạt động

Giống như hồn với thể xác con người.

¹⁴² Xuất phát từ một bản chất mừng vui

Cùng với sức mạnh từ sao tỏa sáng

Như niềm vui trong ánh mắt con người.

¹⁴⁵ Từ điều này sinh ra sự khác nhau

Chứ không phải vì do đặc hay lỏng

Tính năng đó là nguồn gốc sinh ra

¹⁴⁸ Tùy theo giá trị, chỗ tối, chỗ sáng”.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC II

16-18. Nghĩa của đoạn này: “Bạn đọc của phần “Thiên đường” còn chờ đợi điều ngạc nhiên hơn là những người Argonauti khi đến Colchide thấy thủ lĩnh của họ là Giasone đang cày cuốc trên đồng” (M., VII, 100-143).

30. Hòa ta cùng vì sao thứ nhất - tức mặt trăng, vì tinh tú gần mặt đất nhất.

51. Sự tích về Cainô - dân gian bày đặt chuyện về Caino để nói những vết lốm đốm trên mặt trăng (X, ĐN., XX, 126).

59-60. Sự khác nhau ở đây - tức là nói đến khoảng tối sáng trên mặt trăng, Dante đã giải thích trong tác phẩm “Bữa tiệc” (II, 13), dựa theo học thuyết của Averroè, nói là do chỗ đặc hay lỏng. Sau này (X, TĐ, XXII, 139-140) Dante cho rằng điều này là do nhầm lẫn.

64. Vòm thứ tám - vòm của các định tinh.

71. Sự bắt đầu căn bản - princìpi formali, thuật ngữ của triết học kinh viện giải thích sự tạo thành ban đầu cho thân thể những đặc tính riêng biệt.

112-114. Dưới bầu trời của bình yên thần thánh - nghĩa là bên trong bầu trời cao nhất (Empireo) có bầu trời thứ chín, hay gọi là Động lực đầu tiên (X, TĐ., I, 76-77).

115. Bầu trời tiếp có bao vì tinh tú - tức bầu trời thứ tám, các định tinh.

120. Tùy theo nguồn gốc và theo mục đích - nghĩa là mỗi bầu trời có những tính năng nhận được từ những bầu trời ở phía trên và tùy theo mục đích mà tác động đến nguyên nhân (nguồn gốc) của hiện tượng.

128. Phải lấy từ động lực được ban phước - theo cách giải thích của Beatrice thì sự chuyển động của các tinh cầu là do từ động lực được ban phước. Những động lực này Dante thể hiện bằng các từ: tâm sâu (mente profonda) ở câu 131; trí năng (intelligenza) ở câu 136; những trí tuệ (intelletti) ở các câu 37, 110, 111 của khúc VIII Thiên đường; câu 78 của khúc XXVIII Thiên đường; câu 73 của khúc VII Địa ngục vv...

140. Với vật thể quý báu - nghĩa là với vì tinh tú.