Dante - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 12

KHÚC XII

Vùng trời thứ tư - Mặt trời (tiếp theo).

Sau khi ngọn lửa được ban hằng phúc

Nói xong những lời cuối cùng của mình

Thì vòng nhảy thần thánh lại tiếp tục.

⁴ Khi hãy còn chưa khép kín vòng tròn

Thì một vòng mới đã ôm vòng cũ

Cùng hòa giọng hát và nhịp bước chân.

⁷ Giọng hát ngọt ngào trong tiếng sáo êm

Hay hơn cả nàng Thơ, nàng tiên cá

Ánh sáng này đẹp hơn ánh đầu tiên.

¹⁰ Đã hiện ra trong đám mây dịu dàng

Hai cầu vồng song song cùng màu sắc

Khi Giunônê lệnh cho nữ truyền tin.

¹³ Cầu vồng trong sinh ra cầu vồng ngoài

Như giọng nói của cô tiên khô xác

Vì tình, như sương dưới ánh mặt trời.

¹⁶ Những người ở đây có thể dự báo

Theo giao ước giữa Chúa và Nôê

Thế giới sẽ không còn Đại hồng thủy.

¹⁹ Vậy là những vòng hoa hồng bất diệt

Bao quanh tôi và cô nương của tôi

Những người ngoài, người trong cùng đối đáp.

²² Những điệu nhảy và những cuộc vui chơi

Cùng tiếng hát và ánh sáng tỏa chiếu

Biểu hiện tình thân và sự mừng vui.

²⁵ Cùng một lúc và cùng một ý muốn

Tất cả dừng lại, như con mắt vui

Cùng một lúc mở, cùng một lúc nhắm.

²⁸ Từ bên trong một ngọn lửa mới đến

Một tiếng nói cất lên, khiến cho tôi

Như kim la bàn quay về hướng ấy.

³¹ Và bắt đầu: “Tình làm đẹp cho tôi

Giục tôi nói về vị giáo trưởng khác

Giáo trưởng tôi đã được khen ở đây.

³⁴ Họ cần có nhau ở khắp mọi chốn

Để vinh quang chiếu sáng không tách rời

Vì cùng dấn thân trong một cuộc chiến.

³⁷ Đội quân của Chúa đã phải chật vật

Mới vũ trang lại được, theo ngọn cờ

Tiến lên chậm chạp, thưa thớt, sợ sệt.

⁴⁰ Khi đó Hoàng đế trị vì vĩnh viễn

Đã giúp đội vệ binh đang gặp nguy

Bằng ân huệ, dù họ không xứng đáng.

⁴³ Như đã nói, ta giúp cho vợ Người

Nhờ hai vị, mà việc làm, lời nói

Gom lại đám dân rải rác khắp nơi.

⁴⁶ Từ xứ kia ngọn gió tây dịu dàng

Làm cho cây cối đâm chồi nẩy lộc

Chiếc áo châu Âu khoác trong mùa xuân.

⁴⁹ Cách đó không xa là nơi sóng vỗ

Mặt trời mệt mỏi sau cuộc hành trình

Đang ẩn náu để tránh mắt thiên hạ.

⁵² Thành Calarôga may mắn ở đấy

Dưới sự che chở của tấm khiên che

Có hai sư tử - con trên, con dưới.

⁵⁵ Ở đó sinh ra người tình say mê

Tín đồ cơ đốc, hiệp sĩ thần thánh

Hiền với người thân, ác với kẻ thù.

⁵⁸ Ngay khi trí óc vừa được tạo ra

Đầy tài năng khi còn trong bụng mẹ

Khiến người mẹ trở thành nhà tiên tri.

⁶¹ Khi bên bồn nước Thánh, cuộc hôn nhân

Giữa Người và Đức tin được tổ chức

Để bổ sung sự giàu có cho mình.

⁶⁴ Phu nhân ban cho người sự đồng ý

Trong mơ đã thấy kết quả tuyệt vời

Người và những người thừa kế đem lại.

⁶⁷ Tên của Người cho người ta biết rõ

Một thiên thần đã đặt tên cho Người

Từ tên đó mà Người có tất cả.

⁷⁰ Tên Đôminicô, tôi nói về Người

Như người làm vườn được Giêsu chọn

Để trợ giúp trong khu vườn của Ngài.

⁷³ Là sứ giả thân thuộc của Giêsu

Bởi tình yêu đầu tiên Người bày tỏ

Chính là lời khuyên đầu của Giêsu.

⁷⁶ Bà vú nuôi nhiều lần nhìn thấy Người

Dưới đất im lặng, tỉnh táo, như muốn

Nói: “Ta đến để làm việc này đây”.

⁷⁹ Ôi, bố Người là Felice, đúng vậy!

Và mẹ Người là Giôvanna!

Nếu dẫn giải đúng như người ta nói!

⁸² Chẳng vì lợi làm người ta tiếp tục

Theo bài học Ôttiênsê, Tađêô

Người nhận ra trong thời gian ngắn nhất.

⁸⁵ Người trở thành một nhà giảng đạo giỏi

Bắt tay vào việc chăm sóc cây nho

Đang tàn héo vì người trồng kém cỏi.

⁸⁸ Và tòa Thánh xưa kia vốn hiền lành

Với những người nghèo nhưng nay sa sút

Là do lỗi của kẻ giữ quyền hành.

⁹¹ Người không coi hai hay ba là sáu

Không xin chức tước bị trống đầu tiên

Không thu phần người nghèo cho Giáo hội.

⁹⁴ Đòi hỏi chống lại thế giới phiêu lưu

Và đòi hỏi cứu vớt các hạt giống

Hai mươi bốn cây đang ở quanh ngươi.

⁹⁷ Nhờ ý chí và giáo lý cùng nhau

Người đi làm môn đồ theo ủy nhiệm

Như dòng thác trào từ mạch trên cao.

¹⁰⁰ Người đánh mạnh vào rừng rậm dị giáo

Với cơn giận dữ càng đánh mạnh hơn

Vào những nơi chống đối ngoan cố nhất.

¹⁰³ Rồi từ Người nảy ra nhiều suối con

Tưới mát cho vườn cây của nhà Chúa

Cho cây cối ở đấy xanh tốt hơn.

¹⁰⁶ Bằng một trong hai bánh của cỗ xe

Mà nhà thờ đã chiến đấu tự vệ

Và chiến thắng trong cuộc chiến thế kia.

¹⁰⁹ Chắc bây giờ ngươi cũng đã nhận ra

Sức mạnh của vị kia, Thánh Tômát

Trước khi tôi đến, lịch lãm biết bao.

¹¹² Những cái vết do bánh xe tròn đó

Mà Người để lại, đã bị bỏ quên

Và mốc meo cho cặn rượu thay thế.

¹¹⁵ Gia đình của Người đang đi thẳng lên

Theo dấu chân của Người, nhưng nhiều lúc

Có những bàn chân quay lại giẫm lên.

¹¹⁸ Người ta nhận thấy sẽ có vụ mùa

Từ một công việc tồi tệ như thế

Cỏ dại than, đã đóng lại cửa kho.

¹²¹ Nếu có ai đem từng trang lật lại

Cuốn sách của ta, trong đó có dòng

Có thể đọc: “Ta trước sao, giờ vậy”.

¹²⁴ Chẳng ở Caxan hay Ácquapácta

Những người coi sóc giáo luật khẳng định

Kẻ thì né tránh, kẻ thì phóng to.

¹²⁷ Tôi là Bônaventura ở Ácquapácta

Là một trong những chức trách to lớn

Những việc bên trái là tôi chăm lo.

¹³⁰ Đây là Inluminatô, đây Augútxtanh

Họ là những người chân trần nghèo khổ

Thành bạn của Chúa với dây thắt lưng.

¹³³ Ugô đa Xan Víttôrê cũng có mặt

Pie Mangiađôrê và Pie Xítpanô

Từng tỏa sáng với mười hai cuốn sách.

¹³⁶ Natan - nhà tiên tri, đại giáo chủ

Cờrítxốttômô, Anxenmô, Đônatô

Lo lắng chăm sóc nghệ thuật thứ nhất.

¹³⁹ Rabanô ở đây, và bên cạnh

Là Giôváckitô ở Calabờria

Mà khiếu tiên tri được trời ban tặng.

¹⁴² Sự ganh tỵ đối với Palađanh

Lịch lãm của người anh em Tômát

Với lời giải bày sáng tỏ của ông

¹⁴⁵ Đã khiến tôi thay đổi sự nhận biết”.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XII

3. Vòng nhảy thần thánh - chỉ vòng nhảy của mười hai nhà thông thái.

12. Giunônê lệnh cho nữ truyền tin - đây là Iride, người truyền tin của Giunone.

14-15. Cầu vồng trong sinh ra cầu vồng ngoài - Dante theo cách nhìn của thời đại mình, cho rằng, cầu vồng bên ngoài là phản xạ ánh sáng của cầu vồng bên trong, giống như giọng nói của Eco, khô héo đi vì tình yêu đối với Narciso (Narcissus), đánh mất thể xác, chỉ còn lại giọng nói (M., III, 346-510).

29. Một tiếng nói cất lên - đây là Thánh Bonaventura thuộc Dòng tu của Thánh Francesco (câu 127).

30. Như kim la bàn - thời này đã có la bàn.

46. Từ xứ kia - từ Tây Ban Nha.

52. Thành Calarôga may mắn - Calagora, tức Castilla của Tây Ban Nha.

53-54. Có hai sư tử - con trên, con dưới - tức là biểu tượng của Castilla thời đấy có hai tòa lâu đài và hai con sư tử. Nửa bên trái, con sử ở dưới, tòa lâu đài ở trên, còn nửa bên phải, con sư tử ở trên, tòa lâu đài ở dưới.

66. Những người thừa kế - chỉ những môn đồ của Thánh Domenico.

70. Tên Đôminicô - Dominicus bằng tiếng Latinh nghĩa là “ngày của Chúa”.

79. Felice - bằng tiếng Latinh có nghĩa là “hạnh phúc”.

80. Giovanna - bằng tiếng Do Thái có nghĩa là “theo ý Chúa”.

83. Ostiense - tức Henri de Suze, chuyên gia về luật Giáo hội; Taddeo - có thể là một bác sĩ người Firenze, hoặc có thể là Taddeo Pepoli, một chuyên gia luật thời Dante.

90. Là do lỗi của kẻ giữ quyền hành - chỉ Bonifazio VIII (X, ĐN., XIX, 52).

91. Thu phần người nghèo cho Giáo hội - câu này trong nguyên bản bằng tiếng Latinh: “Decimas, quae sunt pauperum Dei” nói về thuế thập phân trong luật của Giáo hội trong Kinh Thánh “Mỗi năm anh em phải trích một phần mười tất cả hoa lợi lấy từ những gì anh em gieo, những gì mọc lên ngoài đồng. Anh em sẽ dùng trước nhan Đức Chúa, Thiên Chúa của anh em, ở nơi Người chọn cho Danh Người ngự, thuế thập phân lúa mì, rượu mới, dầu tươi của anh em, và những con đầu lòng trong đàn bò và đàn chiên dê của anh em, để mọi ngày anh em học cho biết kính sợ Đức Chúa, Thiên Chúa của anh em (Đệ nhị luật, XIV, 22-23).

96. Hai mươi bốn cây đang ở quanh ngươi - hai mươi bốn nhà thông thái kết thành hai vòng nhảy quanh Dante (câu 19).

106. Một trong hai bánh của cỗ xe - tức Thánh Domenico.

124-126. Chẳng ở Caxan hay Ácquapácta - nói về Uberto da Casale (Caxan) và Matteo d' Acquasparta (Ácquapácta).

127. Tôi là Bônaventura ở Ácquapácta - đây là Thánh Bonaventura (X, chú thích câu 29).

129. Những việc bên trái - tức việc đời của nhà thờ.

130. Illuminato da Rieti và Augustin (Agostino di Assisi) là hai người đầu tiên đi theo Thánh Francesco.

133. Ugo da San Vittore - thầy tu ở tu viện Saint Vittor ở Paris.

134. Pietro Mangladore - nhà thần học người Pháp thế kỷ XII; Pietro Spano, bác sĩ và nhà thần học, tác giả của cuốn sách về Logic học “Summula logicae” gồm 12 quyển.

137. Giovanni Crisostomo - đây là nhà tiên tri, Đại giáo chủ Costantinopoli, phiên âm Hán – Việt là Gioan Kim Khẩu; Anselmo, nhà thần học thế kỷ XI; Elio Donato, nhà văn La Mã, nhà ngữ pháp học Latinh.

139. Rabano Mauro - nhà thần học, Giám mục ở Mayence.

140. Gioachim da Flore (1130-1202) - tác giả của một số cuốn sách về thần bí và diễn giải Kinh Thánh. Mặc dù một số quan điểm của ông bị Nhà thờ phê phán, ở đây Dante vẫn xếp ông vào tầng của các nhà thông thái.

142-144. Nghĩa của đoạn này: “Những lời khen của Thánh Tômát Đacanh đối với Thánh Francesco làm cho tôi (Thánh Bonaventura) thấy ganh tỵ với một Palađanh như là Domenico”. Palađanh (trong nguyên bản: paladino) là tên gọi những hiệp sĩ của Carlo Magno Đại đế.