Dante - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 6

KHÚC VI

Vùng trời thứ hai – Sao Thủy (tiếp theo).

“Sau khi Cốtxtăngtin dẫn đại bàng La Mã

Bay ngược chiều vận hành của sao trời

Khác với người lấy Lavina làm vợ.

⁴ Hơn hai trăm năm con chim của Chúa

Đã giang cánh đến biên giới châu Âu

Gần ngọn núi mà xưa nó bay tới.

⁷ Và dưới bóng của đôi cánh thiêng kia

Từ tay này truyền sang cho tay khác

Do thừa kế, rồi bay tới tay ta.

¹⁰ Ta là Xêda, tên là Giustinianô

Người mà do cảm nhận được ý Chúa

Bỏ khỏi luật pháp những gì quá đà.

¹³ Trước khi miệt mài vào công việc đó

Ta tin Giêsu chỉ một, không hai

Và ta yên tâm với niềm tin ấy.

¹⁶ Nhưng Agapitô trong những người chăn chiên

Là tối thượng, đã cho ta bài giảng

Và đã hướng ta về một niềm tin.

¹⁹ Ta tin ông và ta thấy lúc này

Niềm tin rõ ràng như ngươi đã thấy

Trong mâu thuẫn giữa cái đúng, cái sai.

²² Kể từ khi ta bước vào con đường

Của nhà thờ mà Chúa đã gợi ý

Việc cao cả, và ta đã yên tâm.

²⁵ Quân đội cho Bêlítxa ta giao phó

Với ông – ân huệ của Chúa ngọt ngào

Với ta – dấu hiệu để từ bỏ nó.

²⁸ Đáng lẽ, cho câu hỏi đầu kết thúc

Nhưng do tính chất phức tạp, mà ta

Còn phải kể cho ngươi nghe phần tiếp.

³¹ Để ngươi thấy rằng nếu họ có lý

Những kẻ chống lại biểu trưng thiêng liêng

Kẻ chiếm hữu và kẻ chống lại nó.

³⁴ Biết bao tài năng đã làm cho nó

Đáng được tôn sùng, bắt đầu từ khi

Panlăngtê hy sinh vì triều đại đó.

³⁷ Nó ở Anba, như ngươi biết rõ

Chờ ba thế kỷ, để rồi trên đồng

Ba chọi ba, trong cuộc chiến đẫm máu.

⁴⁰ Biểu trưng đó đã làm từ nỗi buồn

Của Xabinê đến Lucrêxia khốn khổ

Qua bảy triều vua chinh phục láng giềng.

⁴³ Nó được những người La Mã nổi tiếng

Đem ra chống Bờrennô, Piarô

Các hoàng tử và đồng minh của chúng.

⁴⁶ Toócquađô và Quinxiô, những tên gọi đó

Và các gia tộc Đêsi và Phabi

Được nổi tiếng, và ta ca ngợi họ.

⁴⁹ Nó hạ thói kiêu căng người Ả Rập

Theo Aniban, qua lèn đá Anpi

Từ đó mà dòng sông Pô phát tích.

⁵² Nó đã thấy Xipêônê và Pômpêô

Giành vinh quang khi trẻ, và ngọn núi

Mà dưới chân núi ngươi đã sinh ra.

⁵⁵ Rồi đến thời Chúa Trời cho ý chí

Thế giới làm sạch hình ảnh của mình

Xêda chiếm nó theo ý La Mã.

⁵⁸ Từ sông Va đến Renô, nó đã

Chiếm cả Ixara, Era, Xenna

Và những dòng suối về Rôđanô đã đổ.

⁶¹ Sau khi rời Ravenna, tiếp tục

Cuộc hành quân vượt sông Rubicôn

Khiến ngòi bút hay lời khó tả hết.

⁶⁴ Nó hướng về Tây Ban Nha, rồi tiếp

Về Đuyrátcô, đánh phá Phácxalia

Tận sông Nin cũng cảm thấy tang tóc.

⁶⁷ Nó trở lại Antađờrô và Ximêcôngta

Nơi xuất phát, nơi Hécto yên nghỉ

Rồi gây tai họa cho Tôlômêô.

⁷⁰ Từ đó sấm sét giáng xuống Giuba

Theo hướng Tây nó đã quay trở lại

Nơi có tiếng kèn trômpét của Pômpêô.

⁷³ Những gì nó làm với người kế nhiệm:

Bờruto, Catxiô dưới địa ngục tang thương

Môđêna, Pêrugia vẫn còn đau đớn.

⁷⁶ Cờlêôpát còn buồn rầu than vãn

Khi trốn chạy, trước đó đã cầu xin

Rắn độc cắn – một cái chết bi thảm.

⁷⁹ Rồi nó bay tới tận bờ biển Đỏ

Và đã đưa thế giới đến hòa bình

Đền Gianô bị người ta đóng cửa.

⁸² Nhưng những gì biểu trưng làm trước đó

Ta đã ngợi ca, và cái cần làm

Tại Vương quốc đã được phân cho nó

⁸⁵ Thì rất nghèo nàn và rất ảm đạm

Dưới bàn tay của Xêda thứ ba

Nếu quan sát bằng con mắt trong sáng.

⁸⁸ Công lý Chúa Trời mà ta dựa vào

Đã giao nó qua tay vị Hoàng đế

Để thực hiện sự trừng phạt của Ngài.

⁹¹ Bây giờ hãy nhìn điều ta đã nói

Với Titô nó lại tới trả thù

Và trừng phạt đối với tội lỗi cũ.

⁹⁴ Và khi răng Lônggôbácđi

Cắn nhà thờ, dưới đôi cánh của nó

Cáclô Manhô đã tới chở che.

⁹⁷ Ngươi tự xét đoán về những con người

Mà ta nhắc đến, lỗi lầm của họ

Là nguyên nhân của tai họa các người.

¹⁰⁰ Kẻ dùng huệ vàng để tôn vinh mình

Kẻ khác lại đem huệ vàng vùi dập

Khó nói rằng kẻ nào tội lớn hơn.

¹⁰³ Bọn Ghibenlini có biểu trưng khác

Vì không đánh giá đúng biểu trưng này

Khi tách nó khỏi công bằng, sự thật.

¹⁰⁶ Cáclô mới cùng bọn Guenti

Chớ huyênh hoang, mà hãy sợ móng vuốt

Từng vặt lông những sư tử kiêu kỳ.

¹⁰⁹ Từng có nhiều đứa con phải rơi lệ

Vì sai lầm của cha, chớ nghĩ rằng

Chúa sẽ đổi vũ khí lấy hoa huệ.

¹¹² Ngôi sao nhỏ này là nơi ẩn chứa

Của những linh hồn lao động hăng say

Mà danh dự và vinh quang còn mãi.

¹¹⁵ Khi hướng về dưới thấp, những ước ao

Mà đi chệch hướng, thì những tia sáng

Của tình yêu cũng kém hướng lên cao.

¹¹⁸ Nhưng hãy tính toán phần được đền bù

Mà niềm vui của chúng ta xứng đáng

Sẽ không nhiều hoặc ít hơn bao giờ.

¹²¹ Chúa đã công bằng điều tiết tình cảm

Của chúng ta, đến nỗi chúng không còn

Có thể hướng về cái ác nào nữa.

¹²⁴ Hòa âm từ những giọng hát khác nhau

Cũng như sự khác nhau của cuộc sống

Tạo sự hài hòa cho các thiên cầu.

¹²⁷ Ở bên trong hòn ngọc tuyệt vời này

Còn ánh sáng Rômêô, mà sự nghiệp

Sự đánh giá quả là khủng khiếp thay.

¹³⁰ Người Prôvăng đã hành động chống lại

Nhưng ai phá hoại việc tốt của người

Kẻ ấy đi vào con đường tệ hại.

¹³³ Raimônđô Bêranhgiê gả bốn đứa con

Cho bốn ông vua, và thành Hoàng hậu

Nhờ Rômêô một kẻ hành hương.

¹³⁶ Nhưng sau này nghe theo lời dối gian

Ông đòi tính sổ với con người ấy

Món nợ mười ông trả bảy cộng năm.

¹³⁹ Rồi sau đó nghèo khổ và già yếu

Ông ra đi khó nhọc kiếm miếng ăn

Và người đời đã xây nên huyền thoại

¹⁴² Ông xứng đáng được ca ngợi nhiều hơn!”

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC VI

1-9. Nghĩa của cả đoạn này: “Costantino (năm 330) đã dời Tòa thánh từ Roma đến Bizanzio, con đại bàng, tượng trưng cho Đế quốc La Mã, bay từ tây sang đông (ngược với chiều vận hành của sao trời), khác với ngày xưa ông tổ của người La Mã là Enea đi từ đông sang tây, đến Italia lấy nàng Lavina, con gái của vua Latino làm vợ. Rồi sau đó hơn 200 năm nó ở nơi biên giới châu Âu (vùng tiểu Á), gần những ngọn núi ở Troade, nơi mà từ ngày đầu nó đến cùng với Enea, và ở đây, ở Bizanzio, nó được truyền từ tay này sang tay khác do thừa kế, cuối cùng nó đến tay Giustiniano”.

10. Ta là Xêda, tên là Giustinianô - là Hoàng đế Giustiniano I, người đã ra lệnh lập một Hội đồng lập pháp để chỉnh lý luật La Mã.

16. Agapito I làm Giáo hoàng 533 đến 536.

24. Việc cao cả - tức việc của nhà lập pháp.

25. Belisar - một vị tướng nổi tiếng của Giustiniano.

36. Pallane - con trai của Evandro, vua Latium, được vua cha phái đi giúp Enea chống lại quân Turno.

37. Anba - tức thành phố Albalonga do Ascanio, con trai của Enea thành lập và đặt bản doanh ở đây trong ba trăm năm cho đến khi cuộc chiến giữa hai nhà Orazi (của La Mã) và Curiazi (của Alba). Ba chọi ba - ba người La Mã và ba người Alba, mà chiến thắng thuộc về La Mã.

41. Từ nỗi buồn của Xabinê đến Lucrêxia - từ việc bắt cóc phụ nữ Sabia dưới triều Romolo đến chuyện tự tử của Lucrezia vì bị con trai của vua Targuinio il Superbo làm nhục (X, ĐN., IV, 127).

45-48. Dante nói đến một số cuộc chiến của La Mã: chống người Gaulois do Brenno lãnh đạo; chống Pirro, vua Epiro; Torquato chiến thắng người Gaulois và người Latinh; Quinzio Cincinnato, nhà độc tài La Mã; cha, con và cháu cùng tên Deci đánh thắng người Latinh và chết trên chiến trường; gia tộc Fabi có nhiều người tử trận trong cuộc chiến với Veio.

49-50. Người Ả Rập - đây là người Cartaginesi ở Bắc Phi đã tiến đánh Italia vào năm 218 tr. CN, đi qua dãy núi Alpi.

52-53. Giành vinh quang khi trẻ - Scipio Africanus (235-183 tr. CN) thắng trận Annibale lúc 33 tuổi;  Pompeo Magno (106-48 tr. CN) thắng bọn cướp ở Tây Ban Nha lúc 25 tuổi.

58-60. Tên các con sông - sông Varo (Var), sông Reno (Rhin), sông Isara (Isère), sông Era (Aire), sông Senna (Seine), sông Rodano (Rhônne).

64-66. Những nơi có các trận đánh giữa Cesare và Pompeo: Tây Ban Nha (X, TT., XVIII, 101-102), Durazzo (nay là Albania), Farsalia (Hy Lạp). Sau khi Farsalia thất thủ, Pompeo chạy sang Ai Cập và bị giết ở đây (năm 48 tr. CN), nên mới có câu: “Tận sông Nin cũng cảm thấy tang tóc”.

67-68. Theo Marco Lucano, sau trận thắng Farsalia, Cesare đã thăm Troade, Antardo - nơi Enea đã ra đi và sông Simeonta, gần mộ của Hector. Những nơi này là quê hương của con đại bàng La Mã (các câu 1-9).

69. Rồi gây tai họa cho Tôlômêô - Cesare tiến đánh Ai Cập, lật đổ vua Tolomeo (Ptolémee XII) đưa Cleopatra lên ngôi.

70. Giuba (Juba), vua của Mauritania, người ủng hộ Pompeo, sau khi Pompeo bị thua Cesare đã tự tử.

71-72. Theo hướng tây - tức là Tây Ban Nha, nơi Cesare đập tan những đội quân cuối cùng của Pompeo (năm 45 tr. CN).

73. Người kế nhiệm - là Hoàng đế Augusto.

74. Bruto và Cassio - là những kẻ giết Cesare (X, ĐN., XXXIV, 65-67) bị Octaviano đánh bại và đã tự tử.

75. Modena và Perugia là những nơi có các trận đánh của Octaviano.

76. Cleopatra đã tự tử bằng cách để cho rắn độc cắn chết.

81. Đền Gianô bị người ta đóng cửa - đề Giano (Jamus) ở Roma bị đóng cửa suốt trong thời gian chiến tranh.

86. Xêda thứ ba - Hoàng đế thứ ba của La Mã, tức Tiberio (từ năm 14 đến năm 37).

88-93. Nghĩa của cả đoạn này như sau: “Dưới thời cai trị của Hoàng đế La Mã Tiberio Giulio Cesare Augusto (42 tr. CN - 37 sau CN), Chúa Trời đặt lên đại bàng La Mã một nhiệm vụ là chuộc lại lỗi lầm của Adam bằng cách đóng đinh Giêsu (Giêsu bị đóng đinh vào thời cai trị của vị Hoàng đế này). Và sau đó, cũng lại đại bàng La Mã này trong tay Hoàng đế Tito (X, TT., XXI, 82-84), cũng lại theo ý Chúa Trời, trả thù người Do Thái đã đóng đinh Giêsu bằng cách phá hủy Jerusalem (năm 70)”.

94-96. Cáclô Manhô - Carlo Magno (Charlemagne le Grant) đã đưa quân đến bảo vệ Giáo hoàng Adriano I trong trận đánh với vua Desiderio của người Longobardi và đã chiến thắng (năm 774).

100-102. Kẻ dùng huệ vàng... - Phái Guenfi không thừa nhận biểu trưng con đại bàng của Đế chế La Mã, còn phái Ghibellini thì lợi dụng và sử dụng nó cho lợi ích của phái mình (câu 33).

106. Cáclô mới - tức Carlo II d' Angio, vua của Napoli từ 1258 đến 1309.

127. Ở bên trong hòn ngọc tuyệt vời này - tức bên trong vùng trời sao Thủy.

128-142. Ánh sáng Rômêô - Romeo di Villanova, bộ trưởng của của bá tước Raimondo Beringhiere xứ Provence. Có một truyền thuyết kể lại rằng, Romeo khi đến với Raimondo là một kẻ hành hương nghèo khổ nhưng đã giúp cho ông này nhiều việc tốt và đã gả bốn cô con gái của Raimondo cho bốn nhà vua nhưng rồi ông bị nhiều kẻ gièm pha, ghen ghét đã phải ra đi làm một kẻ hành hương nghèo khổ như khi ông đến.

138. Món nợ mười ông trả bảy cộng năm - tức ông trả cho Bá tước nhiều hơn những gì ông này đòi hỏi, vì rằng bảy cộng năm thì nhiều hơn mười.