Dante - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 13

KHÚC XIII

Vùng trời thứ tư - Mặt trời (tiếp theo).

Hãy để người muốn biết điều tôi nói

Thử hình dung một hình ảnh vẹn nguyên

Và hãy giữ nó như một tảng đá.

⁴ Mười lăm ngôi sao ánh sáng mãnh liệt

Ở các điểm khác nhau ở trên trời

Xuyên thủng cả tầng không khí dày đặc.

⁷ Hãy hình dung rằng chòm Đại hùng tinh

Quay càng xe để không bao giờ lặn

Dù bầu trời đủ cho nó ngày đêm.

¹⁰ Và miệng tù và của Tiểu hùng tinh

Được bắt đầu ở điểm mũi của trục

Và xoay quanh nó bánh xe đầu tiên.

¹³ Giống như người con gái của Minốt

Tạo ra hai dấu hiệu giữa bầu trời

Khi cảm thấy khí lạnh của cái chết.

¹⁶ Chòm này chiếu tia sáng sang chòm khác

Và cả hai đều quay giữa bầu trời

Cái về phía sau, cái lên phía trước.

¹⁹ Và phía trước chúng có một cái bóng

Hai chòm sao như một điệu nhảy đôi

Đang xoay vòng quanh điểm tôi đang đứng.

²² Điều này vượt xa ngoài tầm hiểu biết

Khác xa với con sông Kiana

Mà dòng chảy được cho là chậm nhất.

²⁵ Không ca ngợi Báccô hay Pêana

Mà ba người trong bản chất thần thánh

Và bản chất người của một trong ba.

²⁸ Khi bài hát và vòng nhảy kết thúc

Các thiên thần quay về phía chúng tôi

Họ thích thú được chuyển sang việc khác.

³¹ Sự yên lặng của thiên thần phá vỡ

Khi một ngọn lửa đã kể cho tôi

Về một người con đói nghèo của Chúa.

³⁴ Ngọn lửa: “Khi một cọng rơm đã đập

Thì hạt của nó ở đó vẫn còn

Và tôi sẵn sàng đập một cọng khác.

³⁷ Ngươi nghĩ rằng chiếc xương từ bộ ngực

Để tạo nên một gương mặt dễ thương

Trời đã bắt trần gian trả giá đắt.

⁴⁰ Và trong bộ ngực bị ngọn lao xuyên

Đã trả xong những món nợ sau trước

Thì mọi tội lỗi đều được đổi ngang.

⁴³ Tất cả những gì mà bản chất người

Có được là do ánh sáng đã rót

Sức mạnh đồng đều vào cho cả hai.

⁴⁶ Chuyện tôi kể từng làm ngươi ngạc nhiên

Rằng không có người thứ hai như thế

Người này ẩn trong ngọn lửa thứ năm.

⁴⁹ Để ý những lời tôi, sẽ thấy rằng

Điều ngươi suy nghĩ và điều tôi nói

Ở trong sự thật, như tâm hình tròn.

⁵² Cái gì phải chết và cái gì không

Chỉ là phản ánh của tầng Ý nghĩ

Bằng Tình yêu Chúa ban cho nhân quần.

⁵⁵ Bởi vì Ánh sáng rực rỡ phát ra

Từ Người cho và với Người hòa nhập

Và với Tình, tất cả tạo thành ba.

⁵⁸ Ý chí Người mọi tia sáng tập hợp

Gồm chín thực thể, như một tấm gương

Nhưng tồn tại vĩnh viễn chỉ là một.

⁶¹ Rồi nó đi xuống đến tận điểm cuối

Bằng những tác động chỉ còn khả năng

Sinh ra được những ngẫu nhiên ngắn ngủi.

⁶⁴ Tôi hiểu, ngẫu nhiên là mọi vẻ dáng

Của tạo thành, những gì vần xoay quanh

Với hạt giống hoặc không có hạt giống.

⁶⁷ Sáp nặn thành chúng, trời tạo mẫu chúng

Theo một cách, nhưng mức độ khác nhau

Cho dấu ấn, chỗ thì tối, chỗ sáng.

⁷⁰ Từ đó kết quả là cùng một cây

Nhưng có quả ngon nhiều hay ngon ít

Trí tuệ người cũng theo cách như vầy.

⁷³ Nếu nguyên liệu sáp có đủ độ mềm

Và trời ở trong đỉnh cao quyền lực

Thì ánh sáng dấu ấn hiện rõ ràng.

⁷⁶ Nhưng thiên nhiên thường bị sương phủ đầy

Nên hành động như một người nghệ sĩ

Có tay nghề nhưng thường hay run tay.

⁷⁹ Nhưng nếu Hồi tâm, Tình yêu sắp đặt

In dấu Sức mạnh từ nguồn nguyên sơ

Thì sự hoàn hảo chắc chắn có được.

⁸² Như vậy trái đất xứng đáng hoàn toàn

Nhận về mình một sinh vật hoàn hảo

Mà Đức Mẹ đồng trinh đã phải mang.

⁸⁵ Vậy, tôi tán thành ý kiến của ngươi

Rằng bản chất người chưa bao giờ được

Hoặc sẽ được như ở hai người này.

⁸⁸ Bây giờ nếu tôi không đi xa hơn

Lời đầu tiên của ngươi thì sẽ rõ

“Tại sao vị kia không ai sánh bằng?”

⁹¹ Nhưng để sáng tỏ điều chưa rõ ràng

Ông là ai và điều gì thúc đẩy

Ông hỏi, khi được Chúa phán: “Hãy xin”

⁹⁴ Tôi thể hiện ngôn từ không tăm tối

Ông là vua, xin tấm lòng biết nghe

Và hiểu biết để làm ông vua giỏi.

⁹⁷ Mà không phải để biết các yếu tố

Ở trên trời hoặc xem cái ngẫu nhiên

Hoặc quan tâm điều kiện cần và đủ.

¹⁰⁰ Cũng không để biết động lực đầu tiên

Hay trong nửa vòng tròn có thể vẽ

Một tam giác mà không có góc vuông.

¹⁰³ Nếu ngươi đã ghi nhận, thì bây giờ

Sự khôn ngoan của vua là duy nhất

Mà ý định của tôi muốn nhắm vô.

¹⁰⁶ Hãy để ý đến câu “chắc gì có”

Sẽ thấy chỉ nhằm vào các ông vua

Có nhiều vua nhưng tốt thì hiếm có.

¹⁰⁹ Hãy chấp nhận những lời tôi như thế

Nó phù hợp với điều mà ngươi tin

Về người đầu tiên và Đấng yêu quí.

¹¹² Điều này như là cục chì ở chân

Để bước đi chậm như người mệt mỏi

Đến “có” hoặc “không”, khi chưa thấy đường.

¹¹⁵ Sẽ là ngu nhất trong những người ngu

Kẻ nào cứ khẳng định hay phủ định

Mà không phân biệt cái này cái kia.

¹¹⁸ Bởi vì nhiều khi người ta suy luận

Do vội vàng nên dẫn đến sai lầm

Vì sự đam mê cản trở xét đoán.

¹²¹ Thật nguy hiểm khi rời bỏ ra đi

Rồi không quay về. Đi tìm sự thật

Nhưng không biết sự thật đó là gì.

¹²⁴ Thế gian đã có bao tấm gương treo

Pácmêniđê, Mêlítxô, Bờrítxô và nữa

Họ cứ đi mà chẳng biết đi đâu.

¹²⁷ Xabenliô, Ariô và bọn điên khùng

Chúng là thanh gươm đối với Sách Thánh

Những gương mặt thẳng bị chúng uốn cong.

¹³⁰ Hỡi con người, hãy đừng quá tin tưởng

Khi đánh giá, như người ta tin rằng:

Lúa xanh trên đồng trước khi nó chín.

¹³³ Bởi vì tôi từng thấy suốt mùa đông

Một cái cây gai nhọn và tua tủa

Nhưng rồi trên đỉnh lại nở bông hồng.

¹³⁶ Lại thấy con tàu lao nhanh và thẳng

Trên biển cả trong suốt cuộc hành trình

Rồi bị đắm khi đi vào bến cảng.

¹³⁹ Thì bà Bécta, ông Máctiô

Kẻ này ăn cắp, kẻ kia hào phóng

Mặc sự phán xét của tòa án kia

¹⁴² Người có thể lên, kẻ có thể xuống”.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XIII

4. Mười lăm ngôi sao - ý nói mười lăm ngôi sao sáng bất kỳ.

7-9. Đại hùng tinh/ không bao giờ lặn - chỉ chòm sao Đại hùng lúc nào cũng nhìn thấy đầy đủ mà không bị che khuất.

10-12. Miệng tù và của Tiểu hùng tinh - chỉ hai ngôi sao ngoài cùng của chòm sao Tiểu hùng giống như cái tù và, bắt đầu từ “mũi của trục”, mà quanh quanh trục này là vùng trời Động lực đầu tiên.

13-18. Giống như người con gái của Minốt - nghĩa là hai mươi bốn ngôi sao tạo ra giữa trời hai dấu hiệu, giống như vương miện của Ariane, con gái của Minos, biến thành chòm sao (M., VIII, 174-182), và chúng quay theo hướng ngược với nhau.

23. Sông Kiana - Chiana, con sông ở Toscana thời Dante có dòng chảy rất chậm.

25. Không ca ngợi Báccô hay Pêana - Bacco (Bacchus), thần rượu; Peana, dàn đồng ca của thần Apollo.

32. Một ngọn lửa đã kể cho tôi - tức Tômát Đacanh.

34-36. Khi một cọng rơm đã đập... - nghĩa của đoạn này như sau: “Một điều băn khoăn của ngươi (X, TĐ., XI, 25) đã được làm sáng tỏ thì điều chân lý còn ở trong đầu ngươi, và tôi sẵn sàng giải thích điều thứ hai mà ngươi băn khoăn (X, TĐ., XI, 26). Tôi đã nói về Salomone (X, TĐ., X, 14): “Đời chắc gì có người thứ hai”, và ngươi sẽ thắc mắc: chẳng lẽ ông ta khôn ngoan hơn Adam và Giêsu, là những người không phải do thiên nhiên tạo ra mà do Chúa Trời trực tiếp tạo ra?”

37-39. Ngươi nghĩ rằng chiếc xương từ bộ ngực - tức chiếc xương từ bộ ngực Adam được Chúa Trời lấy để tạo ra Eva. Vì “khuôn mặt dễ thương” của Eva mà “Trời đã bắt trần gian trả giá đắt”, nghĩa là Eva đã ăn trái cấm và bị đuổi khỏi Thiên đường.

40. Và bộ ngực bị ngọn lao xuyên - tức bộ ngực của Giêsu.

48. Người này ẩn trong ngọn lửa thứ năm - chỉ Salomone (X, TĐ., X, 109).

51. Như tâm hình tròn - nghĩa là về điều này ý của tôi và của ngươi giống nhau, như trong hình tròn thì chỉ có một tâm điểm.

52-81. Cả đoạn này Dante nói về hành động của Ba ngôi: Chúa Cha (câu 52-54), Chúa Con (câu 55-63), Chúa Thánh Linh (câu 79-81). Ý nghĩ (câu 53), Ánh sáng (câu 55), Hồi tâm (câu 79) - Chúa Con. Người cho Ánh sáng (câu 56), Sức mạnh (câu 80) - Chúa Cha. Tình yêu (câu 54, 57, 79) - Chúa Thánh Linh.

59. Chín thực thể - tức chín vòng nhảy của thiên thần.

90. Tại sao vị kia không ai sánh bằng - vị kia là vua Salomone.

93. Ông hỏi, khi được Chúa phán: “Hãy xin” - theo Kinh Thánh, Chúa Trời nói với vua Salomone: “Ngươi cứ xin đi, Ta sẽ ban cho”, và Salomone xin một tâm hồn biết lắng nghe để cai trị dân chúng. “Tại Ghíp-ôn, đang đêm Đức Chúa hiện ra báo mộng cho vua Sa-lô-môn, Thiên Chúa phán: “Ngươi cứ xin đi, Ta sẽ ban cho”... Xin ban cho tôi tớ Chúa đây, một tâm hồn biết lắng nghe, để cai trị dân Chúa và phân biệt phải trái; chẳng vậy, nào ai có đủ sức cai trị dân Chúa, một dân quan trọng như thế?” Chúa hài lòng vì vua Sa-lô-môn đã xin điều đó (Các vua 1, III, 5-10).

106. Hãy để ý đến câu “chắc gì có” - tức “Đời chắc gì có người thứ hai”. Xem chú thích 34-36.

111. Về người đầu tiên và Đấng yêu quí - tức về Adam và về Chúa Giêsu.

125. Parmenide, Melisso di Samo, Brisso - ba nhà triết học của Hy Lạp cổ đại.

127. Sabellio, Arrio - là những người theo những giáo phái dị giáo thế kỷ III và IV.

139. Bà Bécta, ông Máctiô - là những tên riêng phổ biến, chỉ những người nào gặp đầu tiên.