Dante - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 4

KHÚC IV

Vùng trời thứ nhất – Mặt trăng (tiếp theo).

Giữa hai món ngon và gần như nhau

Người tự do lựa chọn sẽ chết đói

Không kịp đưa lên miệng món ăn nào.

⁴ Cũng thế, giữa hai con sói hung dữ

Con cừu giữa hai nỗi sợ bằng nhau

Giữa hai con hoẵng - con chó cũng thế.

⁷ Tôi im lặng thì tôi không tự trách

Cũng không khen mình, vì đã phân vân

Giữa hai câu hỏi đều rất cần thiết.

¹⁰ Tôi im lặng, nhưng ý muốn của tôi

Cả câu hỏi rõ ngời trên nét mặt

Còn dễ thấy hơn cả nói bằng lời.

¹³ Nhưng Bêatờrítsê đã làm điều mà

Đanienlô làm để xua cơn giận

Rất dữ dội của Nabúccôđônôxô.

¹⁶ Và nàng nói: “Em nhìn thấy cả hai

Điều ham muốn ở chàng bị ép buộc

Bị cản trở, không thể lộ ra ngoài.

¹⁹ Chàng nghĩ rằng: “Nếu ý chí của tôi

Vẫn vững vàng, thì tại sao bạo lực

Từ người khác làm giảm công của tôi?”

²² Còn một điều nữa làm chàng ngạc nhiên

Là thực tế, liệu linh hồn có thoát

Lên vì sao, như thuyết Pờlatôn.

²⁵ Đấy là hai câu hỏi trong đầu chàng

Chúng ngang nhau, để bắt đầu, trước hết

Em bàn về điều có nọc độc hơn.

²⁸ Thiên thần Thượng đẳng ở gần với Chúa

Môsê, Xamuen, và một trong hai Giăng

Tùy chàng chọn, và cả Maria nữa

³¹ Đều không trú ngụ ở bầu trời khác

Các linh hồn mà chàng thấy ở đây

Họ sẽ ở thời gian nhiều hoặc ít.

³⁴ Họ làm đẹp cho vòm trời thứ nhất

Cuộc sống của họ cũng có khác nhau

Nhịp thở vĩnh hằng chỗ nhiều, chỗ ít.

³⁷ Họ ở đây, không phải vì nơi này

Được phân cho họ mà chỉ tín hiệu

Để chỉ cấp độ nơi này ít cao.

⁴⁰ Cần nói vậy với trí óc con người

Bởi nó chỉ hiểu được bằng cảm nhận

Sau đó mới liên hệ với trí năng.

⁴³ Kinh Thánh mô tả Chúa Trời giống hệt

Như con người, có đủ tay và chân

Trong khi tinh thần của nó lại khác.

⁴⁶ Nhà thờ coi Gabờrien, Misen

Có hình dạng con người, và vị thánh

Từng chữa mắt mù cho Tôbia.

⁴⁹ Điều mà Timêô nói về linh hồn

Không hợp với điều ở đây thấy được

Ông chỉ nói theo cảm nhận của ông.

⁵² Rằng linh hồn sẽ trở lại ngôi sao

Vì trước đó cũng từ nơi này xuống

Khi thiên nhiên vừa tạo ra hình hài.

⁵⁵ Tư tưởng của ông không hợp ở đây

Mà có thể không nằm trong câu chữ

Dù sao, không nên chế nhạo điều này.

⁵⁸ Là vinh dự hay là đáng chê trách

Khi cho rằng hồn trở lại vì sao

Cũng có thể có ít nhiều sự thật.

⁶¹ Học thuyết này xưa đã gây lầm lạc

Dẫn đến việc gọi tên các ngôi sao

Là sao Thủy, sao Hỏa hay sao Mộc.

⁶⁴ Một điều khác làm bối rối cho chàng

Nhưng tác hại của nó thì rất ít

Không thể nào dẫn chàng đi xa em.

⁶⁷ Nếu công lý trước mắt người hạ giới

Có vẻ bất công là do niềm tin

Chứ không phải tại màu đen dị giáo.

⁷⁰ Nhưng bởi vì trí tuệ của con người

Có thể đạt đến độ sâu chân lý

Em sẽ làm thỏa mãn ý chàng thôi.

⁷³ Chỉ vì cưỡng bức người ta phải chịu

Không nhân nhượng cho kẻ ức hiếp mình

Thì những hồn này không được tha thứ.

⁷⁶ Bằng sức mạnh không dập tắt ý chí

Vì ý chí như lửa, cứ bùng lên

Dù nghìn lần bạo lực tấn công nó.

⁷⁹ Nhưng nếu ít nhiều bị thua sức mạnh

Nó nghe theo, như một số linh hồn

Dù họ có thể quay về chốn thánh.

⁸² Nếu ý chí họ giữ được vẹn toàn

Như Thánh Lôrenxô trên giàn lửa

Hay Maxiô đã đốt bàn tay mình.

⁸⁵ Được giải thoát, họ theo con đường ngắn

Nơi từ đó, người ta kéo họ đi

Nhưng những gương này quả là quá hiếm.

⁸⁸ Nếu chàng hiểu chính xác những lời em

Một câu hỏi xong, câu khác xuất hiện

Và tiếp theo, sẽ còn làm phiền chàng.

⁹¹ Nhưng giờ lại có một thung lũng khác

Hiện trước mặt chàng và bản thân chàng

Nhiều mệt mỏi mới mong thoát ra được.

⁹⁴ Em đã khắc sâu trong trí óc chàng

Rằng chốn chân phước chẳng thể nói dối

Vì hồn ở gần sự thật trinh nguyên.

⁹⁷ Từ Piccácđa mà chàng đã nghe

Rằng Cốtxtanza tình yêu giữ trọn

Nhưng lời em trái với Piccácđa.

¹⁰⁰ Người anh em ạ, thế gian vẫn thường

Thấy một người sợ hãi điều gì đấy

Làm một việc mà chính mình không mong.

¹⁰³ Như Anmêôn, theo khẩn cầu của cha

Đã sát hại mẹ mình, trở thành kẻ

Vừa có hiếu, vừa là kẻ nghịch tà.

¹⁰⁶ Ở đây em muốn chàng tự xét lấy

Khi bạo lực, ý chí trộn vào nhau

Thì không tha thứ cho ai phạm tội.

¹⁰⁹ Và ý chí không chấp nhận cái ác

Nhưng cam chịu, bởi vì nó sợ rằng

Thành nạn nhân một điều gì đó khác.

¹¹² Piccácđa trong câu chuyện của mình

Đã từng nói về ý chí tuyệt đối

Em - cái khác, và vẫn đúng với nàng”.

¹¹⁵ Dòng nước con sông thánh thần là thế

Nó từ nguồn của chân lý tối cao

Cả hai khát khao của tôi đã thỏa.

¹¹⁸ “Ôi người yêu thuở ban đầu - tôi nói -

Ôi bậc thánh thần, lời nói của nàng

Sưởi ấm tôi, cho tôi sức mạnh mới.

¹²¹ Tình yêu thương của tôi không còn đủ

Để tạ ơn những ân huệ của nàng

Cầu mong ơn trên thực thi tất cả.

¹²⁴ Tôi thấy rằng trí tuệ của con người

Không thỏa mãn, nếu không được soi sáng

Bằng sự thật, chỉ sự thật này thôi.

¹²⁷ Lý trí trong sự thật, như con thú

Nằm trong hang, lý trí đến nơi này

Nếu không, mong muốn chỉ là vô bổ.

¹³⁰ Chính mong muốn làm nảy sinh hoài nghi

Như chồi non ở gốc cây sự thật

Tạo hóa đưa ta đến đỉnh này, kia.

¹³³ Điều đó đã cho tôi sự can trường

Để thỉnh vấn nàng, cô nương đáng kính

Về những điều mà tôi chưa tỏ tường.

¹³⁶ Tôi muốn biết rằng có thể làm tròn

Lời nguyện ước bằng những việc làm mới

Đặt gánh nặng trên bàn cân của nàng”.

¹³⁹ Bêatờrítsê nhìn tôi hài lòng

Đôi mắt lấp lánh tình yêu thần thánh

Tôi thấy quá sức, và tôi quay lưng.

¹⁴² Như đánh mất mình, mắt tôi nhìn xuống.

KHÚC IV

14-15. Đanienlô làm để xua cơn giận - Theo Kinh Thánh (Đanien, II, 1-49) thì vua Nabuccodonosor mơ thấy một giấc mơ bất an bèn cho vời tất cả các thầy phù thủy, pháp sư và các nhà chiêm tinh đến để nói cho vua biết vua đã thấy gì trong giấc chiêm bao nhưng họ đã không làm được việc này (bởi vì vua phải nói là vua thấy cái gì thì họ mới giải thích được). Nhà vua ra lệnh giết hết tất cả các nhà thông thái của Babylone, cũng may trong số này có nhà tiên tri Danielo đã nhắc lại cho nhà vua về giấc mơ này và giải nghĩa của nó (X, ĐN., XIV, 103-111). Cũng giống như vậy, Beatrice đoán được điều đang nghi ngờ của Dante và giải mã nó.

24. Như thuyết Pờlatôn - theo Platon, linh hồn trước khi nhập vào xác đã sống ở các vì sao và trở lại đó sau khi người chết.

29. Môsê, Xamuen, và một trong hai Giăng - Mosè (Moses), là lãnh tụ tôn giáo, nhà lập pháp, nhà tiên tri, ông là tác giả của năm quyển đầu tiên của Kinh Thánh; Samuel, là nhà tiên tri, được coi là tác giả quyển Thủ Lãnh của Kinh Thánh, những chương đầu quyển Samuen 1 của Kinh Thánh kể về cuộc đời của ông; hai Giăng là hai Thánh Giăng: một là Giăng Báptít (Gioan Baotixita), nhà tiên tri sống khổ hạnh trong sa mạc, dẫn đầu phong trào rửa tội ở sông Jordan, Chúa Giêsu đã được ông làm phép báp têm ở đây. Dante đã nói đến ông ở Tĩnh thổ (XXII, 151-154); một Giăng nữa là Giăng Phúc Âm (Gioan Tông đồ), là môn đệ của Giêsu, ông được coi là tác giả của Phúc Âm Giăng, sách Khải Huyền và ba lá thư trong Tân Ước.

34. Họ làm đẹp cho vòm trời thứ nhất - tức Empireo.

46-48. Gabriel, Michel và Raffaele - ba vị thần thượng đẳng của Thiên Chúa giáo. Gabriel đã báo tin Giêsu ra đời; Michel chiến thắng Lucifero; Raffaele, theo Kinh Thánh, đã chữa cho Tobia khỏi mù mắt (Tôbia, III, 17).

49. Timeo - là tên một cuốn đối thoại của Platon, nơi bàn về việc linh hồn trở lại các vì sao sau khi người chết.

58-60. Có ít nhiều sự thật - nghĩa của đoạn này: “Nếu Platon cho rằng các vì sao có sự tác động đến linh hồn và nhìn thấy trong đó nguyên nhân của những hành vi xấu hoặc tốt của con người thì ông cũng có phần đúng”.

61-63. Là sao Thủy, sao Hỏa hay sao Mộc - Mercurio, Marte, Giove, nghĩa là con người lấy tên các vị thần để đặt cho các ngôi sao, làm như là các vị thần này sống ở các ngôi sao đó.

64. Một điều khác làm bối rối cho chàng - xem các câu 19-21.

83. Thánh Lôrenxô trên giàn lửa - Lorenzo, tư tế nhà thờ Roma bị đưa lên giàn hỏa thiêu năm 258.

84. Maxiô đã đốt bàn tay mình - Caio Muzio Scevola đã đốt bàn tay phải của mình vì đã không giết được Porsenna, vua của người Etruschi.

103. Như Anmêôn - Almeone (X, TT., 49-51).

114. Em - cái khác, và vẫn đúng với nàng - nghĩa là về cái ý chí ở câu 109-111.