Thần Khúc - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 16

KHÚC XVI

Vùng trời thứ năm - Sao Hỏa (tiếp theo).

Ôi, vẻ quí tộc nghèo nàn của dòng máu

Đã làm cho người tự hào biết bao

Ở nơi tình yêu của ta lầm lỗi.

⁴ Tôi sẽ chẳng bao giờ ngạc nhiên nữa

Vì ở nơi linh hồn chẳng bận tâm

Tôi ở trời và tự hào điều đó.

⁷ Chiếc áo khoác của ngươi mau ngắn lại

Và nếu như hàng ngày không thêm vào

Thời gian sẽ giúp bằng những chiếc kéo.

¹⁰ Dân La Mã đầu tiên dùng tiếng “Ngài”

Nhưng không giữ lâu bằng dân nơi khác

Và tôi lại bắt đầu nói từ này.

¹³ Bêatờrítsê đứng bên cạnh, cười lên

Giống tiếng ho của một người phụ nữ

Khi Ginevờra mắc lỗi đầu tiên.

¹⁶ Tôi bắt đầu nói: “Ngài là tổ tiên

Đã cho tôi sự bạo dạn để nói

Nâng tôi lên cao hơn cả chính mình.

¹⁹ Trong hồn tôi một niềm vui vỡ òa

Nhờ bao con suối và tôi hoan hỉ

Không hiểu sao tôi không bị nổ ra!

²² Xin cho biết, ôi cái gốc của tôi,

Về tổ tiên Ngài và những năm tháng

Đã từng in dấu tuổi thơ của Ngài.

²⁵ Xin hãy nói về tổ ấm Thánh Giăng

Như hồi ấy và về những người đã

Xứng đáng giữ những chức vụ cao sang”.

²⁸ Như hòn than trước gió cháy bùng lên

Ánh sáng này cũng bừng lên chói lọi

Trước những lời của tôi rất dễ thương.

³¹ Trước mắt tôi ánh sáng đó tươi rói

Giọng cũng ngọt ngào và dịu dàng hơn

Nhưng không dùng trong ngôn từ hiện tại.

³⁴ “Kể từ ngày thiên thần hát “Kính mừng”

Tới ngày mẹ ta (giờ đã hưởng phúc)

Đã mang nặng và ta được sinh thành.

³⁷ Ngôi sao này năm trăm năm mươi lần

Thêm ba mươi lần vào chòm Sư tử

Để thắp ngọn lửa ở đó sáng lên.

⁴⁰ Tổ tiên và ta sinh ra ở đó

Nơi các hiệp sĩ thi đấu hàng năm

Từ đó chạy vào đến nơi cuối phố.

⁴³ Về tổ tiên chỉ vài lời là đủ

Họ thế nào và từ đâu tới đây

Ta im lặng, không trả lời thêm nữa.

⁴⁶ Những người thời đó cần mang vũ khí

Từ Nhà rửa tội đến tượng Máctê

Dân chỉ bằng một phần năm hiện có.

⁴⁹ Nhưng trong đám dân chúng hòa hợp đó

Với Sampi, Séctanđô và Phécginê

Dòng máu thuần khiết đến từng người thợ.

⁵² Sẽ tốt hơn nếu chỉ có láng giềng

Là những người mà như ta đã kể

Giới hạn ở Ganlútxô, Tờrétpianô.

⁵⁵ Hơn là phải chịu đựng sự băng hoại

Vì cái tên Agulfông đáng khinh

Và Xinha, chuyên làm điều gian dối.

⁵⁸ Nếu cái bọn người tồi tệ nhất kia

Không đối xử với Xêda như gì ghẻ

Mà hiền dịu như mẹ với con trai.

⁶¹ Thì những người Phirenxe giàu có

Sẽ quay trở về Xêmihôngtê

Các cụ tổ vẫn đi tuần ở đó.

⁶⁴ Thì Môngtêmúclô vẫn thuộc Côngti

Họ Cécki vẫn ở Acônê xứ đạo

Họ Buônđenmôngti ở Gờrevê.

⁶⁷ Sự pha trộn cư dân là nguồn gốc

Của cái xấu ở thành phố chúng ta

Như ăn nhiều là gốc của bệnh tật.

⁷⁰ Con bò mộng mù gục ngã nhanh hơn

Con cừu non mù, nhiều khi một kiếm

Chém được nhiều và nhanh hơn năm thanh.

⁷³ Hãy xem Luni và Oócbixaglia

Số phận ra sao, giờ theo vết đó

Các thành phố Kiuxi và Xinigalia.

⁷⁶ Cũng không lấy làm lạ và khó hiểu

Khi ta thấy các dòng họ suy tàn

Như sự suy tàn của các thành phố.

⁷⁹ Mọi vật đều chết, cũng như con người

Nhưng sự vật, điều đó khó nhận biết

Vì đời người ngắn, còn chúng kéo dài.

⁸² Cũng như vòng quay mặt trăng, mặt trời

Làm cho biển có nước ròng, nước lớn

Số phận cũng vậy với Phirenxe.

⁸⁵ Vì vậy cháu cũng đừng lấy làm lạ

Vì những người vĩ đại ở Phirenxe

Mà danh tiếng đã lùi vào quá khứ.

⁸⁸ Ta thấy Ugi, Catenlini và thấy

Philíppi, Gờseri, Oócmani, Anberiki

Những người nổi tiếng giờ không ai nhớ.

⁹¹ Những dòng họ Xanenla, Ácca

Ta thấy họ cổ xưa và vĩ đại

Cả Xônđaninêri, Ácđinghi, Bốttiki.

⁹⁴ Vào lúc này đây, ở gần cổng thành

Lại có sự phản nghịch mới, khá nặng

Nó sẽ sớm làm đắm chìm con thuyền.

⁹⁷ Đó là dòng họ Ravinhani sinh ra

Bá tước Guyđô và tiếp đó, tất cả

Sẽ mang họ của Ngài Benlinsionê.

¹⁰⁰ Người của dòng họ Pờrétxa cao sang

Biết phải cai trị thế nào, và họ

Galigaiô có đốc kiếm mạ vàng.

¹⁰³ Họ Vaiô, Xáckétti và các họ

Phiphăngti, Barúcxi và Ganli

Có kẻ đỏ mặt vì thùng quá nhỏ.

¹⁰⁶ Dòng dõi sinh ra nhánh Canphúcsi

Xưa lớn lắm, họ Xiđi và họ

Arigúcsi luôn ngồi trên ghế ngà.

¹⁰⁹ Ta đã thấy biết bao người thất bại

Vì kiêu ngạo, còn những quả cầu vàng

Làm Phirenxe thêm vinh quang sáng sủa.

¹¹² Cũng giống như thế, những bố, những ông

Mỗi khi nhà thờ có chức vụ khuyết

Thì họ béo ra trên ghế Hội đồng.

¹¹⁵ Bọn ngạo mạn, xấc xược hóa thành rồng

Sau người chạy trốn, nhưng ai giơ nắm đấm

Hay chìa tiền thì nhũn như cừu non.

¹¹⁸ Loại người chẳng ra gì đã phất lên

Khiến Ubéctanh Đônađô tức tối

Khi lão bố vợ gả tiếp đứa con.

¹²¹ Capôngxáccô xuống chợ Phiôxôlô

Những người đã thành những thị dân tốt

Đó là Guyđô và Ingăngphatô.

¹²⁴ Ta nói một điều khó tin, đó là

Vào thành nhỏ người ta đi qua cổng

Được treo tên dòng họ La Pêra.

¹²⁷ Những người còn mang huy hiệu tốt đẹp

Của Nam tước vĩ đại, thì tuổi tên

Được vinh danh trong ngày Thánh Tômát.

¹³⁰ Nhận từ Ngài tước vị và độc quyền

Nay đã sát cánh với đám dân chúng

Đặt lên huy hiệu thêm một băng rôn.

¹³³ Và Goantêrốtti, Impoóctuni đã tới

Dân quận Boócgô vẫn sống yên bình

Nếu không có những vị láng giềng mới.

¹³⁶ Dòng họ làm chảy nước mắt các ngươi

Bởi vì một cơn thịnh nộ chính đáng

Và đã chấm dứt cuộc sống vui tươi.

¹³⁹ Tôn vinh họ và đồng minh của họ

Ngài Buônđenmôngti đã hành xử sai

Bãi hôn ước theo lời khuyên kẻ lạ.

¹⁴² Đã từng vui sướng nhưng giờ buồn khổ

Chúa cho sông Ema tiếp nhận Ngài

Khi lần đầu tiên Ngài đến thành phố.

¹⁴⁵ Nhưng Phirenxe cần phải cống nộp

Cho bức tượng cụt đứng canh trên cầu

Vào lúc hòa bình của nó kết thúc.

¹⁴⁸ Với dòng họ này và dòng họ khác

Ta thấy Phirenxe được nghỉ ngơi

Thành phố chẳng còn lý gì để khóc.

¹⁵¹ Những họ này ta thấy dân của nó

Vinh quang, chính đáng mà chẳng bao giờ

Cờ hoa huệ lộn ngược trên cán nó

¹⁵⁴ Cũng chẳng nhuộm đỏ vì sự phân chia”.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XVI

10. Dân La Mã đầu tiên dùng tiếng “Ngài” - từ này ở La Mã lần đầu tiên được dùng để gọi Cesare.

14. Giống tiếng ho của một người phụ nữ - đây là Malehaut (trong tiểu thuyết Lancelot của Pháp) đã ho để đánh tiếng khi bắt gặp Lancelot và Hoàng hậu Guinevere tình tự (X, ĐN., V, 128).

25. Thánh Giăng - Tức Giovanni Battista (Giăng Báptít), được coi là vị Thánh bảo trợ cho Firenze.

34-39. Kể từ ngày thiên thần hát “Kính mừng”... - các nhà lịch pháp Firenze tính lịch từ ngày Chúa Giêsu ra đời (25 tháng Ba). Theo đó, từ ngày này đến ngày Cacciaguida sinh, sao Hỏa đã bay qua chòm Sư tử (Leo) 580 lần và suy ra năm sinh của ông là 1091.

41-42. Nơi các hiệp sĩ thi đấu hàng năm - cuộc thi hàng năm bắt đầu từ cổng Thánh Pietro (Porta San Piero), điểm trung tâm của khu phố cổ.

47. Từ Nhà rửa tội đến tượng Máctê - tức từ Nhà rửa tội (Giovanni Battista) đến cầu Vecchio có tượng thần Marte (X, ĐN., XIII, 143-144), từ phía bắc xuống phía nam thành phố.

50. Sampi, Séctanđô và Phécginê - Campi, Certaldo, Fegghine - những thị trấn gần Firenze.

54. Ganlútxô, Tờrétpianô - Galluzzo, Trespiano là những điểm dân cư nằm trên đường đi Sienna và Bologna.

56. Baldo d' Aguglion - luật sư, người lập danh sách những người được ân xá năm 1311, Dante không có tên trong danh sách này.

57. Signa - tức Fazio da Signa, luật sư, người thích nhận hối lộ.

62. Simifonti - lâu đài ở Valdelsa.

64. Montemurlo - lâu đài của Bá tước Guidi.

65. Họ Cécki - dòng họ Cerchi giàu có ở Acone (X, ĐN., VI, 64-72).

66. Họ Buônđenmôngti ở Gờrevê - dòng họ Buondelmonti ở thung lũng Greve có lâu đài Montebuoni.

73. Luni và Oócbixaglia - Luni và Orbisaglia, những thành phố một thời vang bóng, thời Dante chỉ còn đống hoang tàn.

75. Kiuxi và Xinigalia - Chiusi và Sinigaglia, những thành phố này cũng đã tàn lụi.

88-93. Những dòng họ được nêu trong đoạn này đã tàn lụi.

94. Cổng thành Pietro, nơi thường diễn ra các xung đột của các phe phái ở Firenze.

102. Họ Galigaio có một người được phong Hiệp sĩ nên có đội vệ binh và đốc kiếm mạ vàng.

114. Ghế Hội đồng - chỉ cuộc họp các linh mục và chức sắc để bầu Giám mục.

119. Ubertin Donato - con rể của Bellicione Breti đã tức tối khi bố vợ gả tiếp đứa con gái cho Adimari, dòng họ mà Donato căm ghét.

121. Dòng họ Caponsacco chuyển đến ở Fiesole (khu Chợ cũ).

125-126. Cổng treo tên dòng họ La Pêra - một cổng vào thành phố (Porta Peruzza) được treo tên dòng họ La Pera.

127-132. Những người còn mang huy hiệu/ của Nam tước... - tức Ugo il Grande, Tổng trấn Toscana. Đây nói đến những người được hưởng ân huệ của Ugo.

133-135. Gualterotti, Importuni - hai gia đình này có tài liệu nói thuộc phái Guelfi, có tài liệu nói thuộc phái Ghibellini.

136-141. Vì một cơn thịnh nộ chính đáng - Buondelmonte đã hứa hôn với một người con gái của dòng họ Amidei nhưng bất ngờ bãi hôn để lấy con gái của Gualdrada Donati. Dòng họ Amidei quyết định trả thù. Mosca dei Lamberti đã đưa ra lời khuyên (X, ĐN., XXVIII, 103-111) và kết quả là Buondelmonte bị giết chết bên tượng thần Marte. Cái chết này gây ra sự chia rẽ ở Firenze.

143. Ema - con sông cắt ngang con đường giữa Firenze và lâu đài của dòng họ Buondelmonti (câu 66).

146. Bức tượng cụt đứng canh trên cầu - bức tượng cụt trên Cầu Cũ (X, ĐN., 143-150).

153-154. Biểu tượng của thành phố Firenze là bông huệ trắng trên nền đỏ. Năm 1251, phái Guelfi đem thay bằng bông huệ đỏ trên nền trắng, còn phái Ghibellini vẫn để như cũ.