Thần Khúc - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 1

KHÚC I

Đi lên qua vùng lửa.

Đấng làm chuyển động muôn vật vinh quang

Người xâm nhập vũ trụ và chiếu sáng

Nơi này – nhiều hơn, nơi khác – ít hơn.

⁴ Tôi đã đến bầu trời nhiều sáng nhất

Đã thấy nhiều điều mà khi trở về

Kể lại chuyện có vẻ như vô ích.

⁷ Vì khi đến gần điều ta khao khát

Trí tuệ ta thường thâm nhập quá sâu

Nên ký ức ta đã không theo kịp.

¹⁰ Tôi đã biết về Vương quốc thần thánh

Sẽ tạo thành kho báu ở trong tôi

Thành chủ đề bài ca tôi thể hiện.

¹³ Hỡi Apôlô trong việc cuối này

Xin Người hãy cho tôi thêm sức mạnh

Để xứng với vòng nguyệt quế của Người.

¹⁶ Tôi biết một đỉnh Thi đàn, tạm đủ

Nhưng giờ đây tôi muốn biết cả hai

Tôi muốn tham gia đấu trường còn lại.

¹⁹ Xin hãy nạp vào ngực tôi hơi thở

Như trong ngày Người hạ Mácsia

Và đã lột hết bộ da của nó.

²² Quyền năng thần thánh xin hãy giúp tôi

Để tôi bày tỏ cái bóng cõi phúc

Đã in sâu đậm trong đầu óc này.

²⁵ Tôi đến ngọn đồi tuyệt diệu của Người

Để được đặt lên đầu vòng nguyệt quế

Mà đề tài Người đã trao cho tôi.

²⁸ Cha ơi, hiếm khi mà ngắt được nó

Để chúc mừng Xêda hay nhà thơ

Thấy hổ thẹn vì con tim trần thế.

³¹ Cầu mong cho vòm lá của Pênê

Khi khát vẫn có người làm nảy nở

Những niềm vui của vị thần Đenphi.

³⁴ Tia lửa nhỏ sinh ra ngọn lửa lớn

Sau tôi có thể có lời tốt hơn

Biết cầu xin để Siara đáp ứng.

³⁷ Ngọn đèn thế giới hiện trước vạn vật

Qua nhiều điểm khác nhau, nó phát ra

Bốn vòng tròn nối với ba thập ác.

⁴⁰ Theo con đường tốt nhất, nó vội vàng

Cùng với ngôi sao tốt nhất, nó sẽ

Mang dấu ấn cho nến sáp nhân gian.

⁴³ Ở nơi kia giờ buổi sáng đang lên

Còn ở đây, giờ buổi chiều đang xuống

Nơi kia trắng, còn nơi này lại đen.

⁴⁶ Tôi thấy, khi quay mặt về bên trái

Bêatờrítsê nhìn vào mặt trời

Đến đại bàng cũng không nhìn như vậy.

⁴⁹ Như một tia sáng thứ hai phát ra

Và phóng lên cao từ tia thứ nhất

Người hành hương nghĩ đến đường về nhà.

⁵² Cũng vậy, chuyển động của nàng nảy sinh

Từ đôi mắt, tôi hướng vì tinh tú

Mắt tôi chịu đựng khá hơn người trần.

⁵⁵ Ở đó nhiều thứ mà ta dưới này

Không thể làm nổi, bởi thế mới có

Nơi trú ẩn phù hợp với sức người.

⁵⁸ Tôi không chịu nổi được ánh sáng đó

Nhưng tôi thấy những tia sáng lóe ra

Như thỏi sắt lấy ra từ lò lửa.

⁶¹ Đột nhiên ánh sáng ngày như kéo dài

Giống như thể Đấng toàn năng trang điểm

Cho bầu trời một mặt trời thứ hai.

⁶⁴ Bêatờrítsê nhìn bánh xe vĩnh hằng

Còn tôi lúc này đưa mắt hạ xuống

Thôi nhìn lên, mà chăm chú nhìn nàng.

⁶⁷ Chiêm ngưỡng này, tôi trở thành như thể

Gờlaocô nếm vị cỏ trên thuyền

Và bỗng nhiên thành vị thần biển cả.

⁷⁰ Không thể bằng ngôn ngữ của siêu nhân

Nhưng dẫn chứng của tôi cũng tạm đủ

Mà kinh nghiệm nhất là được ơn trên.

⁷³ Tôi là linh hồn mới được tạo thôi

Đấng cai quản trời cao đã biết rõ

Tôi đi lên bằng ánh sáng của Người.

⁷⁶ Khi bánh xe Người xoay theo ý muốn

Làm tôi chú ý đến sự hài hòa

Khi Người phân phối vòng quay vĩnh viễn.

⁷⁹ Tôi nhìn thấy mặt trời đang sáng chói

Đến nỗi chẳng dòng nước hay cơn mưa

Có thể tạo ra những hồ lớn vậy.

⁸² Ánh sáng lớn và âm thanh rất mới

Làm cho tôi muốn tìm hiểu nguyên nhân

Chưa bao giờ tôi bức xúc như vậy.

⁸⁵ Người mà hiểu được tôi như chính mình

Nhìn thấy tôi bối rối, bèn giúp đỡ

Trước khi tôi mở miệng, nàng đã khuyên:

⁸⁸ “Đừng tự làm cho mình nặng nề thêm

Bằng ý nghĩ sai lầm, điều không hiểu

Chàng sẽ hiểu, nếu vứt nó sang bên.

⁹¹ Chàng không ở trên đất, như đã nhầm

Và tia sét từ trên trời phóng xuống

Không nhanh bằng chàng trở lại trời xanh”.

⁹⁴ Nếu tôi gỡ được điểm thứ nhất rồi

Nhờ nụ cười và mấy lời ngắn gọn

Thì tôi lại vướng tiếp điểm thứ hai.

⁹⁷ Và tôi nói: “Tôi đã hết ngạc nhiên

Nhưng bây giờ lại vô cùng kinh ngạc

Sao tôi nhanh hơn ánh sáng nhẹ nhàng.

¹⁰⁰ Và nàng sau tiếng thở dài thương hại

Đã hướng về tôi bằng một ánh nhìn

Của bà mẹ nhìn đứa con khờ dại.

¹⁰³ Và nói: “Vạn vật có sự liên quan

Giữa chúng với nhau nhưng không thay đổi

Mà vũ trụ và Thượng đế tương đồng.

¹⁰⁶ Đối với sinh vật cao cấp được chọn

Dấu ấn của một sức mạnh vĩnh hằng

Mà đỉnh cao – qui luật vừa nói đến.

¹⁰⁹ Trật tự này xâm chiếm rồi hòa chung

Mọi sinh vật theo số phận của chúng

Cả gần hoặc xa so với nguyên nhân.

¹¹² Chúng bơi đến những bến bờ khác nhau

Đến đại dương bao la của tồn tại

Rồi theo bản năng thụ bẩm đi vào.

¹¹⁵ Nó là ngọn lửa hướng tới mặt trăng

Nó trong trái tim người trần cấp máu

Liên kết trái đất mà không cách phân.

¹¹⁸ Bản năng này ra đi, và lại nữa

Không chỉ ở những tạo vật vô tri

Mà cả vật có tình yêu, trí tuệ.

¹²¹ Ánh sáng của sự nhìn xa trông rộng

An ủi đất trời, bao lấy cái phần

Nơi mà vòng quay có tốc độ lớn.

¹²⁴ Đó chính là nơi vùng trời cao nhất

Sức mạnh dây cung sẽ đẩy ta đi

Để ta đi về một nơi hằng phúc.

¹²⁷ Nhưng đúng là không phải bao giờ cũng

Dây cung thực hiện như ý của mình

Vì rằng vật chất đã không đáp ứng.

¹³⁰ Mà một khi hướng đi đã bị lệch

Thì có khi tạo vật cũng có quyền

Để được đẩy đi theo một hướng khác.

¹³³ Như một ngọn lửa rơi từ đám mây

Đà bay đầu tiên làm nó rơi xuống

Nguyên do là từ một thỏa thích sai.

¹³⁶ Đừng ngạc nhiên gì – mà chàng hãy tính

Chàng lên cao – điều đó cũng giống như

Một dòng nước từ đỉnh cao đổ xuống.

¹³⁹ Điều đáng ngạc nhiên là giá như chàng

Không có gì cản trở, trên mặt đất

Đang yên nghỉ, như một ngọn lửa hồng”.

¹⁴² Rồi nhìn hướng trời xanh, nàng quay mặt.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC I

4. Bầu trời nhiều sáng nhất - là Empireo, bầu trời cao nhất. Trên tất cả chín bầu trời của hệ thống Ptolemaeus, Dante, theo học thuyết của nhà thờ, đặt một tầng thứ mười - Empireo, nơi ở của các vị thần.

15. Vòng nguyệt quế - theo Ovid, nữ thần Dafne chạy trốn tình yêu của Appollo biến thành vòng nguyệt quế (M., I, 452-567).

16-18. Tôi biết một đỉnh Thi đàn... - trước đây Dante chỉ cần một trong hai đỉnh của Parnaso, tức Elicona. Giờ đây cần cả đỉnh Cirra (câu 36) của Appollo nữa.

20. Khi hạ Mácsia - thần dê Marsia thách Appollo thi tài về âm nhạc. Appollo thắng và lột da của Marsia (M., VI, 382-400).

31. Vòm lá của Pênê - nghĩa là vòm lá nguyệt quế. Dafne biến thành nguyệt quế (câu 15) là con gái của thần sông Peneo.

33. Vị thần Đenphi - tức Appollo.

37-42. Ngọn đèn thế giới... - trong những thời gian khác nhau, mặt trời (ngọn đèn thế giới) đi qua những điểm khác nhau. Vào mùa xuân nó đạt đến điểm, nơi gặp nhau của bốn vòng tròn (chân trời, xích đạo, hoàng đạo và vòng kinh tuyến) tạo thành ba thập ác. Nó đi theo con đường tốt nhất - vì đây là thời gian tốt nhất, cùng với ngôi sao tốt nhất - tức chòm Bạch dương. Điều này cho phép nó tác động tốt nhất đến cuộc sống trần gian (nến sáp nhân gian).

43-45. Ở nơi kia giờ buổi sáng đang lên - tức ở bán cầu nam, còn ở đây là bán cầu bắc (buổi chiều đang xuống).

49-51. Tia sáng thứ hai phát ra - tức là phản xạ của tia sáng làm Dante nhớ đến kẻ hành hương đã đến nơi và đang nghĩ đến con đường trở về.

68. Gờlaocô nếm vị cỏ trên thuyền - Glauco, một người đánh cá thấy những con cá ăn một loại cỏ trong giỏ thì sống lại nên cũng bắt chước và biến thành thần biển (M., XIII, 898-968).

70-72. Siêu nhân - Trasumanar, trở thành một cái gì hơn người. Đây là một từ do Dante nghĩ ra chỉ việc Glauco ăn cỏ mà trở thành thần nên chúng tôi cũng dịch như Nguyễn Văn Hoàn là siêu nhân - chỉ người không bình thường. Dẫn chứng của tôi - tức là ví dụ về Glauco.

133-134. Như một ngọn lửa rơi từ đám mây - thời trung cổ người ta cho rằng tia chớp lửa từ đám mây hướng về phía yếu hơn, nghĩa là hướng mặt đất, trong khi bản chất của lửa là hướng lên.