Dante - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 29

KHÚC XXIX

Vùng trời thứ chín hay Động lực đầu tiên (kết thúc).

Khi hai người con của Latôna

Bao phủ bởi Bạch dương và Thiên Xứng

Cùng cắt ở điểm giữa chân trời kia.

⁴ Thời điểm thiên đỉnh giữ thế cân bằng

Và thời điểm khi bán cầu thay đổi

Cả hai cùng rời chiếc thắt lưng chung.

⁷ Khi đó với một vẻ mặt tươi cười

Cô nương im lặng và nhìn chăm chú

Vào cái điểm trục đã chiến thắng tôi.

¹⁰ Rồi nàng bảo: “Dù chàng không yêu cầu

Em vẫn nói điều chàng thích, vì thấy

Nơi hòa nhập “khi nào” và “ở đâu”.

¹³ Không phải để tốt hơn, vì như vậy

Là vô nghĩa, nhưng để ánh sáng này

Chiếu sáng lên, cần nói: “Ta tồn tại”.

¹⁶ Sự vĩnh hằng ngoài thời gian, giới hạn

Như Người muốn, thì tình yêu đời đời

Đã làm nảy nở những tình yêu mới.

¹⁹ Tình yêu trước đó đã từng có mặt

Trong cơn mê, sau đó Chúa băng qua

Không “trước”, không “sau” ở trên mặt nước.

²² Hình thức, vật chất, kết dính và rời

Sinh ra vật thể không có khiếm khuyết

Như ba mũi tên từ cung ba dây.

²⁵ Giống như pha lê, hổ phách hay kính

Một tia sáng từ chỗ nó đi vào

Tới chỗ đến, không có sự ngắt quãng.

²⁸ Vậy, ba hình thái của Đấng sáng tạo

Được rót ra và chiếu sáng bất ngờ

Mà chỗ bắt đầu không được phân rõ.

³¹ Thứ tự và sự sáng tạo vật thể

Cả những vật ở thế giới đỉnh cao

Do một hành động tinh khiết mà có.

³⁴ Tiềm năng nguyên vẹn ở phần thấp nhất

Mối liên hệ ở giữa không tách rời

Và hành động với vật chất bện chặt.

³⁷ Thánh Giêrôminô đã khẳng định là

Các thiên thần có từ nhiều thế kỷ

Trước khi phần còn lại được tạo ra.

⁴⁰ Chân lý đó còn ở nhiều chỗ khác

Do các thầy giảng của Đức Thánh Linh

Nếu xem kỹ, chàng sẽ nhận thấy được.

⁴³ Với suy luận cũng thấy được một phần

Vì không thể chấp nhận lâu như thế

Mà sự hoàn thiện thực sự thì không.

⁴⁶ Giờ chàng đã biết ở đâu, khi nào

Và ra sao, các thiên thần được tạo

Đã thỏa mãn cơn khát cả ba điều.

⁴⁹ Và đến hai mươi chàng chưa kịp đếm

Thời gian đó, một bộ phận thiên thần

Đã làm cho cả vũ trụ rối loạn.

⁵² Một bộ phận ở lại, bắt đầu làm

Cái việc họ thích, và như chàng thấy

Chẳng bao giờ họ ngừng nhảy xoay vòng.

⁵⁵ Nguyên nhân sa ngã là tính kiêu ngạo

Đáng ghét của kẻ đã từng gặp chàng

Bị ép bởi sức nặng của thế giới.

⁵⁸ Những thiên thần ở đây rất khiêm tốn

Họ được tạo ra bởi Đấng nhân từ

Ngài cho họ có khả năng cảm nhận.

⁶¹ Vì thế mà được nâng cao thiên cảm

Bởi ân huệ cùng với công đức riêng

Khiến họ có ý chí và kiên định.

⁶⁴ Đừng hoài nghi, mà tin rằng ân sủng

Theo công đức sẽ từ dưới đi lên

Đến tình yêu mở rộng lòng tiếp nhận.

⁶⁷ Nếu chàng đã tiếp nhận điều em nói

Giờ tiếp cận Hội đồng thiên thần này

Chàng tự suy ngẫm không cần giúp đỡ.

⁷⁰ Nhưng trong trường học ở nơi trần thế

Người ta dạy rằng bản chất thiên thần

Có đủ lý trí, mong muốn, trí nhớ.

⁷³ Em sẽ nói để cho chàng thấy rõ

Chân lý mà dưới đó người ta lầm

Nên mới giảng dạy cho trò như thế.

⁷⁶ Những thực thể này vui được thấy Chúa

Họ không còn nhìn gì khác ngoài Ngài

Và không có gì che dấu được Chúa.

⁷⁹ Vì vậy cái nhìn không bị ngăn cản

Bởi vật nào khác và họ chẳng cần

Phải nhớ lại ý niệm đã xa hẳn.

⁸² Vì vậy dưới đó không ngủ vẫn mê

Khi tin hoặc không mình nói sự thật

Như thế sai lầm và xấu hổ hơn.

⁸⁵ Ở dưới đó con người không chỉ theo

Một con đường triết lý, mà ham hố

Vẻ bề ngoài, để nó lôi kéo đi.

⁸⁸ Nhưng điều này được dung thứ ở đây

Ít coi thường hơn, khi mà Kinh Thánh

Bị xuyên tạc, hoặc để hàng thứ hai.

⁹¹ Người ta không biết tốn bao xương máu

Để truyền bá Kinh Thánh ra thế gian

Để đền đáp tình yêu thương của Chúa.

⁹⁴ Vì danh tiếng, mỗi người theo một hướng

Bịa đặt, chú giải theo cách của mình

Trong khi đó Kinh Phúc Âm im tiếng.

⁹⁷ Có người khẳng định khi Giêsu chết

Mặt trăng lùi lại bóng tối xen vào

Giang rộng giữa mặt trời và trái đất.

¹⁰⁰ Hắn nói dối, đó là do nhật thực

Và chung cho cả người Tây Ban Nha

Người Ấn Độ, cũng như người Do Thái.

¹⁰³ Phirenxe không nhìn Lapi, Binđi

Bằng chuyện hoang đường từ trên bục giảng

Rồi tung ra khắp nơi cả năm trời.

¹⁰⁶ Do vậy mà những con chiên ngu đần

Từ bãi chăn trở về chỉ no gió

Sự mù quáng không chuộc lại lỗi lầm.

¹⁰⁹ Giêsu không bảo tu sĩ của mình:

“Hãy rao giảng điều ngu cho thế giới”

Mà cho họ một giáo lý vững vàng.

¹¹² Giáo lý đó vang lên từ miệng họ

Và trong cuộc chiến đốt lên Đức tin

Họ biến Phúc Âm thành khiên và giáo.

¹¹⁵ Nay người ta giảng đạo bằng trò hề

Và đùa cợt cho người ta cười lớn

Tất cả đều ổn, khi mũi phồng to.

¹¹⁸ Nhưng một con chim nấp trong áo choàng

Nếu ai nhìn thấy thì họ sẽ hiểu

Lỗi lầm đã được thả vào lòng tin.

¹²¹ Là bởi vì trí tuệ họ yếu đuối

Người ta tin bất cứ dối gian nào

Hứa hẹn nào người ta đều kéo tới.

¹²⁴ Lợn của Thánh Antôniô béo như thế

Nhiều kẻ khác còn bẩn hơn lợn này

Chúng thanh toán bằng những đồng tiền giả.

¹²⁷ Nhưng ta đã đi quá xa vấn đề

Chàng hãy đưa mắt nhìn con đường thẳng

Để cho đường đi khớp với thì giờ.

¹³⁰ Các thiên thần phát triển nhanh quá mức

Về số lượng, đến nỗi chẳng lời nào

Hay trí tuệ của người trần theo kịp.

¹³³ Nếu chú ý điều Đanien đã nói

Chàng thấy con số mà ông nêu ra

Thì con số chính xác còn được giấu.

¹³⁶ Ánh sáng đầu tiên chiếu sáng tất cả

Được đón nhận bằng nhiều cách khác nhau

Tùy sự huy hoàng mà Người lan tỏa.

¹³⁹ Từ đó suy ra, vì tình đi theo

Trí tuệ, nên sự đam mê của nó

Cũng cháy lên hay tàn lụi khác nhau.

¹⁴² Chàng thấy sự rộng lớn và vĩ đại

Bản thể vĩnh hằng khi đã tạo ra

Bao tấm gương, Người đã tự chia nhỏ

¹⁴⁵ Mà vẫn cứ là một, như trước kia”.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XXIX

1-6. Khi hai người con của Latôna... - ý nói Mặt trời (Apollo) ở trong chòm sao Bạch dương, còn Mặt trăng (Diana) ở trong chòm sao Thiên xứng. Sau đấy mặt trời lặn xuống phía sau đường chân trời, còn mặt trăng thì cũng mọc ra từ đường chân trời mà theo cách nói của Dante là “cả hai cùng rời chiếc thắt lưng chung”.

12. Nơi hòa nhập “khi nào” và “ở đâu” - Dante muốn biết các thiên thần được tạo ra “khi nào, ở đâu và ra sao” (câu 46-47).

22-24. Như ba mũi tên từ cung ba dây - nghĩa là Chúa ba ngôi có ba vẻ: đấy là hình thức (forma - thuật ngữ của triết học kinh viện), vật chất (materia) và chất kết dính và rời (congiunte e purette) - để gắn kết hoặc tách biệt hình thức với vật chất.

37. Thánh Giêrôminô - San Geronimo (347-420), linh mục Kitô giáo, nhà thông thái, người dịch Kinh Thánh ra tiếng Latinh.

41. Các thầy giảng của Đức Thánh Linh - chỉ các tác giả của Cựu Ước và Tân Ước.

46-47. Nghĩa của đoạn này: giờ thì chàng đã biết: ở đâu, khi nào và các thiên thần được tạo ra sao: “ở đâu” – “ở thế giới đỉnh cao” (câu 32), nghĩa là ở Empireo; “khi nào” – “các thiên thần có từ nhiều thế kỷ/ trước khi phần còn lại được tạo ra” (câu 38-39); “được tạo ra sao” - "do một hành động tinh khiết mà có” (câu 33).

56-57. Kẻ đã từng gặp chàng - chỉ Lucifero ở dưới Địa ngục.

103-104. Lapi và Bindi - lối nói rút gọn từ Jacopo và Ildebrando, là những tên gọi phổ biến ở Firenze thời Dante.

117. Mũi phồng lên - ý chế nhạo người giảng đạo kiêu căng về sự rao giảng của mình.

118-120. Con chim nấp trong áo choàng - ý nói con quỉ ẩn trong trái tim giả dối của người giảng đạo.

124-126. Lợn của Thánh Antôniô - ở chân của Thánh Antonio có hình con lợn, biểu tượng của con quỉ bị thất bại và những tu sĩ được ăn thịt lợn nuôi ở tu viện. Beatrice muốn nói rằng: nhiều kẻ tu hành còn bẩn hơn lợn vì những hành động bỉ ổi của họ.

133-135. Nếu chú ý điều Đanien đã nói - Daniel đã nói trong Kinh Thánh như vầy: “Từ trước nhan Người, một sông lửa cuồn cuộn chảy ra. Ngàn ngàn hầu hạ Người, vạn vạn túc trực trước Thánh Nhan” (Đanien, VII, 10), còn Dante thì lại muốn biết về một số lượng cụ thể.

Dante - THIÊN ĐƯỜNG - Khúc 28

KHÚC XXVIII

Vùng trời thứ chín hay Động lực đầu tiên – Cấp bậc của các thiên thần.

Khi đau khổ cho cuộc sống người trần

Thì một sự thật cho tôi được mở

Rằng hồn tôi đang ở chốn Thiên đường.

⁴ Giống như người thấy trong gương ngọn lửa

Thì anh ta được chiếu từ phía sau

Trước khi nhìn hay suy nghĩ điều đó.

⁷ Anh ta ngoảnh lại phía sau tấm gương

Để xem đúng không và thấy nó khớp

Như nhịp điệu và lời hát nhịp nhàng.

¹⁰ Trí nhớ cũng nhắc tôi làm như vậy

Khi nhìn vào đôi con mắt long lanh

Mà tình yêu đã buộc tôi vào đấy.

¹³ Khi quay lại, liền đập vào mắt tôi

Cái gì đó ở trong bầu trời ấy

Khi nhìn từ vùng nọ đến vùng này.

¹⁶ Tôi thấy một điểm ánh sáng sắc chói

Đến nỗi mắt ta có thể bị mù

Đành nhắm mắt trước tia sáng chói lọi.

¹⁹ Ngôi sao ở đây hình như bé hơn

Dường như mặt trăng bên cạnh sao ấy

Như sao và sao trong bầu trời đêm.

²² Có lẽ cũng chỉ cách một quầng tán

Từ điểm mà nó nhận được sắc màu

Khi hơi nước bao quanh nó dày quánh.

²⁵ Quay quanh điểm ấy là một vòng lửa

Nhanh tới mức tốc độ nó vượt qua

Mọi chuyển động nhanh nhất của vũ trụ.

²⁸ Và vòng này bị vòng khác vây lấy

Vòng thứ ba lại bị vòng thứ tư

Thứ tư bị thứ năm, rồi thứ sáu.

³¹ Vòng thứ bảy tiếp theo rộng tới mức

Đến nỗi người đưa tin của Junô

Cũng không thể nào mà ôm hết được.

³⁴ Vòng thứ tám quay trong vòng thứ chín

Vòng càng xa càng quay chậm dần dần

Phụ thuộc vào khoảng cách xa trục chính.

³⁷ Vòng càng ở gần với trục chính nhất

Thì vòng đó có ánh sáng rõ ràng

Tôi nghĩ vì nó bám vào cái trục.

⁴⁰ Cô nương của tôi thấy tôi do dự

Và hoài nghi, liền nói: “Các tầng trời

Và vũ trụ phụ thuộc vào điểm ấy.

⁴³ Chàng hãy nhìn cái vòng ở gần nhất

Thì nó quay nhanh nhất, chính là vì

Ngọn lửa tình yêu từ đây bùng phát”.

⁴⁶ Tôi nói: “Nếu vũ trụ được sắp xếp

Theo trật tự mà tôi thấy ở đây

Thì tôi hiểu điều đã được giải thích.

⁴⁹ Nhưng thế giới mà người ta cảm thấy

Tôi có thể nói rằng các bầu trời

Càng ở xa trung tâm càng tuyệt diệu.

⁵² Do đó, nếu tôi phải có kết luận

Về ngôi đền thần thánh lộng lẫy này

Thì tình yêu, ánh sáng – là giới hạn.

⁵⁵ Tôi muốn biết bản sao và bản gốc

Lại không đi chung cùng một con đường

Tôi đã cố ngẫm nghĩ mà vô ích”.

⁵⁸ Cô nương nói: “Nếu ngón tay của chàng

Không gỡ nổi một cái nút như vậy

Là vì chưa ai mở, nên nó căng”.

⁶¹ Rồi tiếp tục: “Chàng hãy nghe điều này

Nếu chàng muốn giảm bớt điều nghi hoặc

Thì cần phải đem trí tuệ ra mài.

⁶⁴ Các thực thể tùy hẹp hay tùy rộng

Mà sức mạnh chúng có ít hay nhiều

Được rót vào tất cả các bộ phận.

⁶⁷ Điều thiện lớn sinh ra ân huệ lớn

Ân huệ lớn hơn cho vật lớn hơn

Các bộ phận trong cái chung hoàn chỉnh.

⁷⁰ Tinh cầu này ở trong vòng chuyển dịch

Cùng với vũ trụ và tương thích cùng

Vòng có trí tuệ, tình yêu lớn nhất.

⁷³ Chàng đã thấy, vì rằng cần đo lường

Chỉ sức mạnh – mà không điều nhìn thấy

Đang quay vòng quanh ở trước mắt chàng.

⁷⁶ Chàng đã thấy sự cân bằng lạ lùng

Lớn - với nhiều, và nhỏ - với ít

Gắn với trí tuệ của Đấng toàn năng”.

⁷⁹ Bầu không khí thoáng đãng và nhẹ nhàng

Khi ngọn gió Bôrêa thổi tới

Nó thổi từ bên phía má dịu êm.

⁸² Sương mù làm vẩn đục bầu không khí

Đã tan biến, bầu trời như đang cười

Với vẻ đẹp từ chân trời hiện rõ.

⁸⁵ Tôi cũng vậy, khi cô nương của tôi

Đã cho tôi câu trả lời sáng tỏ

Chân lý hiện rõ như sao trên trời.

⁸⁸ Khi lời nói của cô nương vừa xong

Giống như một thanh sắt tóe ra lửa

Chúng bay lên rực sáng những vòng tròn.

⁹¹ Những tia lửa quanh đám cháy vòng vo

Và số lượng tăng lên nhiều vô kể

Như việc nhân đôi ở bàn cờ vua.

⁹⁴ Tôi nghe thấy lời hát mừng vang lên

Ở điểm cố định và lưu lại đó

Nơi xưa nay vẫn ở các thiên thần.

⁹⁷ Nhưng cô nương nhìn thấy tôi phân vân

Liền nói: “Những vòng đầu cho chàng thấy

Có cả Luyến thần và cả Minh thần.

¹⁰⁰ Họ đi theo những quan hệ tình yêu

Cố gần điểm gốc với mức có thể

Nhờ tầm nhìn của họ cao hơn nhiều.

¹⁰³ Những thiên thần khác bay xung quanh họ

Đều là những thiên chức của Thiên đường

Để hoàn chỉnh bộ ba thời nguyên thủy.

¹⁰⁶ Chàng hãy nhớ rằng họ đều vui sướng

Tùy theo cái nhìn càng thâm nhập sâu

Vào chân lý, nơi tâm thần thanh thản.

¹⁰⁹ Ta thấy rằng hằng phúc có nguồn gốc

Từ thị giác, mà không phải tình yêu

Tình chỉ là hộ tống cho thị giác.

¹¹² Mà thị giác được xếp theo công lao

Sinh ra từ ân huệ và thiện chí

Sẽ đi từ bậc nọ lên bậc kia.

¹¹⁵ Bộ ba khác cũng đâm chồi nẩy lộc

Ở cái nơi mùa xuân bất tận này

Mà ban đêm chòm Bạch dương bất lực.

¹¹⁸ Ở đây không ngừng vang lên tiếng hát

“Osanna” ba giai điệu – ba thần

Của hệ tam phân từ ba cấp bậc.

¹²¹ Trong cấp bậc này có ba nữ thần

Gồm Quản thần, rồi Dũng thần và cuối

Bậc thứ ba đó chính là Quyền thần.

¹²⁴ Hai thiên thần áp chót luôn sôi nổi

Là Lãnh thần và Tổng lãnh thiên thần

Còn thiên thần được xếp vào bậc cuối.

¹²⁷ Tất cả các cấp bậc này hướng lên

Họ sẽ mạnh lên khi hướng về Chúa

Tất cả họ được thu hút lên trên.

¹³⁰ Điônixiô với ước mong như vậy

Đã từng quan sát các thứ bậc này

Và phân cấp đúng như em đã gọi.

¹³³ Nhưng Thánh Gờrêgôriô sau đó

Không đồng ý, khi mở mắt trên trời

Ông đã tự cười mình, khi thấy lỗi.

¹³⁶ Và nếu những điều bí ẩn như vậy

Với một người trần cũng dễ hiểu thôi

Có một người chỉ cho ông điều ấy

¹³⁹ Cùng bao bí mật của thiên cầu này”.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XXVIII

16. Một điểm ánh sáng sắc chói - chỉ biểu tượng Đức Chúa Trời.

25. Quay quanh điểm ấy là một vòng lửa - chỉ các thiên thần gồm ba cấp bậc (câu 105).

25. Nhanh tới mức - đây là tốc độ của Động lực đầu tiên.

32. Người đưa tin của Junô - tức Iride, cầu vồng (X, TĐ., XII, 12).51. Càng ở xa trung tâm càng tuyệt diệu - tức càng ở xa Mặt đất là trung tâm, theo cách nghĩ của Dante.

73-78. Beatrice giải thích rằng cần để ý đến cái sức mạnh chứ không không phải độ lớn mà chàng nhìn thấy thì sẽ nhận ra sự cân bằng hoàn hảo của các tầng trời được điều khiển bởi Trí tuệ của Đấng toàn năng “lớn - với nhiều, và nhỏ - với ít”.

80. Gió Borea - gió từ phương Bắc thổi tới.

93. Như việc nhân đôi ở bàn cờ vua - vua Ba Tư thi đánh cờ với người sáng chế ra trò chơi này. Người này yêu cầu nhà vua một phần thưởng mà mới nghe qua thì thấy rất khiêm tốn: nhà vua phải thưởng cho anh ta số hạt lúa mì tương đương với số ô của bàn cờ và theo nguyên tắc nhân đôi. Nghĩa là đặt vào ô thứ nhất: 1 hạt; ô thứ hai: 2 hạt; ô thứ ba: 4 hạt... và cứ thế. Hóa ra là trên thế gian này không có một lượng lúa mì lớn như thế. Bàn cờ có 64 ô, như vậy, sẽ là 2⁶⁴ − 1 ≈1,845×10¹⁹. Để đựng hết số lúa mì này cần một cái kho có dung tích rộng 180 cây số vuông.

99-126. Đoạn này Dante nói về sự phân loại cấp bậc của các thiên thần. Theo sự phân loại của Dionigi l'Areopagita các thiên thần ở Thiên đường được chia thành ba cấp bậc khác nhau theo công việc, mỗi cấp lại có một nhóm các thiên thần mang danh hiệu khác nhau.

- Cấp bậc một là nhóm các thiên thần chủ yếu làm nhiệm vụ thờ phụng Thiên Chúa. Họ là những tạo vật kề cận Thiên Chúa nhất, gồm có: Luyến thần (Serafini), Minh thần (Cherubini) và Ngai thần (Troni).

- Cấp bậc hai là nhóm các thiên thần làm việc như những vị quản trị Thiên đường, gồm có: Quản thần (Dominazioni), Dũng thần (Virtù) và Quyền thần (Potestà).

- Cấp bậc ba là những thiên thần hoạt động như là sứ giả của Thiên Chúa hoặc là đạo binh thiên quốc, gồm có: Lãnh thần (Principati), Tổng lãnh thiên thần (Arcangeli) và Thiên thần (Angeli).

130. Dionigi l'Areopagita - là tác giả của cuốn “De coelesti hierarchia” mà Dante đã dựa vào để phân loại cấp bậc thiên thần (X, TĐ., X, 115-117).

133. Thánh Gờrêgôriô sau đó - chỉ Giáo hoàng Gregorio Magno (540-604), người có cách phân loại cấp bậc thiên thần khác với Dionigi l'Areopagita nhưng sau đó ông tự cho là không đúng “ông đã tự cười mình, khi thấy lỗi”.

138. Có một người chỉ cho ông điều ấy - đây là Thánh Paolo.